Claude Backvis – poezja ziemiańska
Poniższy tekst nie rości sobie praw do bycia pełnoprawnym opracowaniem naukowym. Najważniejsze moim zdaniem tezy z szóstego rozdziału pierwszego tomu podręcznika wskazanego w bibliografii u dołu strony wynotowałam na własne (studenckie) potrzeby.
Poezja obywatelska a poezja ziemiańska
Pierwszą cechuje pesymizm, głównie podyktowany przez historię Rzeczypospolitej. Ma ona ton lamentu, często zmienia się w niekończące narzekanie na losy kraju.
Więcej o poezji obywatelskiej tu: Poezja obywatelska w epoce baroku.
Druga, czyli poezja ziemiańska hołduje radości życia, stwarza sielankowy nastrój. Poezja ta pokazuje codzienność obywatela- ziemianina.
Co zostawił w literaturze XVI wiek
- Żywot człowieka poczciwego, Mikołaja Reja
- wierszowane utwory Anonima Protestanta,
- Pieśń Świętojańską o Sobótce, Jana Kochanowskiego,
- prozatorski list Jakuba Ponętowskiego.
Życie ziemianina
- proste, dlatego też idealne,
- sielskie,
- w otoczeniu natury,
- wieś rodzinna, bliska autorom,
- wieś, posiadłość wiejska najczęściej jest dziedzictwem rodu,
- majątki na wsiach przyznawano szlachcie za służbę królowi (pospolite ruszenie),
Wokół utworów z nurtu poezji ziemiańskiej
— Jan Gawiński pisze Żywot ziemiański i dworski — pochwała życia ziemianina, porównuje życie na dworze i na wsi, wedle jego opinii życie wiejskie jest o wiele lepsze,
— Wespazjan Kochowski, Rozjezny pożegnania z ojczystym Gajem — opis chwili pożegnania z ziemią ojczystą, opuścił ją, ponieważ w spadku dostał nie Gaj, a Goleniowy; hiperbolizacja uczuć,
— Kacper Miaskowski, musiał się przenieść ze względu na problemy finansowe,
— Hieronim Morsztyn i Andrzej Zbylitowski jasno określili swoje stanowisko w kwestii posługi wojskowej — nie chcą brać udziału w walce,
— poważne przemiany w społeczeństwie następują już wtedy, gdy Kochanowski decyduje się, by osiąść na stałe w Czarnolesie,
— Andrzej Zbylitowski pisze wówczas Żywot szlachcica we wsi (dworskie mody i ich niestałość zestawia z trwałym i spokojnym życiem na wsi) — utwór pochwalny o urokach wiejskiego życia, trzy lata później pisze Wieśniaka (wieś była pierwsza, dopiero później powstały miasta) w pierwszym z wymienionych utworów wspomina o tym, iż ziemskie życie jest pobożnym życiem,
— z regułu utwory zawierają kontrast pomiędzy wiejskim życiem a życiem na dworze,
— Votum, Daniela Naborowskiego — większość życia spędził na dworze Radziwiłła, weś przynosi mu wytchnienie, odpoczynek,
— Byt ziemiański i miejski , Józef Domaniewski— opowieść o damie, która wyprowadza się z miasta, udaje się za starym małżonkiem na wieś, nie potrafi sobie radzić z sąsiadami; mowa o obłudzie mieszczan ich egoizmowi; mówi o tym, że większość z nich ucieka na wieś, by odpocząć, a w domach malują na ścianach obrazy rajskiej wsi,
— Hieronim Morsztyn, Światowa Rozkosz — pięć z panien to zmysły, którymi doświadczać można uroków życia na wsi,
Źródła wiejskiej uciechy dla szlachcica
— wieś emanuje zmysłowością, marnymi stają się tutaj sprawy ziemskie,
— szlachcic ma tutaj większą niezależność, zarówno pod względem politycznym, jak i moralnym,
— wiejska muzyka ma “lecznicze” działanie, poprawia samopoczucie,
— wszystko to, co możliwe do poznania zmysłowego,
— sianokosy (u Zbylitowskiego), pachnące zioła (u Kaspra Twardowskiego, Z. Morsztyna), żniwa (Miaskowski, Na żniwo)
— powrót stada owiec i jagniąt o zmierzchu (u Potockiego),
— falujące żytnie kłosy,
— łowy w pobliskich lasach,
— wieczorne koncerty ptasie,
— ciągle trwająca w sielankach wiosna, lato,
— Hieronim Morsztyn zachwycał się księżycem,
— gościnność wiejska, biesiady solidnie zakrapiane alkoholem, serdeczność sąsiadów (Dobra myśl ochotnego gospodarza, H. Morsztyn),
— Mikołaj Rej i Hieronim Morsztyn uważali, że ojcostwo jest też uciechą ziemiańską,
— bliskość natury, oswojenie zwierząt, człowiek żyje z nimi w harmonii.
Ciemne strony wsi
— Zabawy orackie, Stanisław Słupski — chłop traktowany jako niewolnik, pracuje całymi dniami, by zapłacić pańszczyznę, niewiele zostaje mu na przeżycie. Słupski niszczy sielankową i idylliczną atmosferę wsi, pokazując ciemne strony wiejskiego życia, perspektywę chłopa.
— Chłopi ciężko pracujący na roli zarabiali na wystawne życie wyżej postawionych w społecznej hierarchii.
— Idea szczęśliwego i wspaniałego życia polskiego chłopa jest tworem sztucznym, przeczy temu rzeczywistość historyczna i społeczne podziały.
Skąd zainteresowanie wiejskim życiem?
— poezja łacińska uczyniłą ze wsi idyllę,
— początki tego zainteresowania znajdziemy u Wergiliusza, Horacego,
— temat cieszył się szczególną popularnością wśród szlachty średniej.
Stanisław Herakliusz Lubomirski, wykształcony magnat również doceniał życie spokojne, ziemskie, w zgodzie z naturą.
Bibliografia
C. Backvis, Panorama poezji polskiej epoki baroku, t. 1, Warszawa 2003.
