Kohezja i koherencja to dwa podstawowe mechanizmy spójności w tekście. Dla wielu badaczy stanowią one dwa główne wyznaczniki tekstowości, czyli tego, czy tekst możemy w ogóle określić mianem tekstu.
Kohezja a koherencja
Kohezja to spójność na poziomie gramatycznym, czyli to, czy pomiędzy zdaniami w danej sekwencji zachodzą pewne zależności – czy zdania łączą się ze sobą poprzez np.: tę samą osobę gramatyczną (może być spójny tekst pisany w pierwszej osobie).
Koherencja to natomiast spójność na poziomie sensu, czyli to, czy tekst skupia się wokół jednego tematu.
Kohezja – cechy
Teresa Dobrzyńska definiuje kohezję jako „właściwość sekwencji zdań wynikającą ze znaczenia pewnych wykładników użytych do zespalania kolejnych elementów zdaniowych w tekście”.
Według Dobrzyńskiej jest to własność stopniowalna, czyli różnym tekstom przysługuje w różnym stopniu (np.: tekst wypowiadany potocznie może być mniej spójny gramatycznie, może zawierać wtrącenia, a tekst naukowy musi być bezwzględnie bardzo spójny).
Koherencja – cechy
Koherencja to cecha już nie właściwości gramatycznych, a cecha samej treści wypowiedzi. Koherencja, jak wskazuje Dobrzyńska, „manifestuje się w interpretacji zdań w poszczególnych aktach komunikacji”.
Spójność ta może ujawniać się nie tylko na płaszczyźnie samej treści (w jej odczycie), ale także po uwzględnieniu czynników pozatekstowych (tzw. sytuacyjnych).
Uwaga! Te mechanizmy nie zawsze muszą być spełnione, by tekst został przez nas uznany za spójny. Istnieje jeszcze wyższy poziom spójności – tzw. poziom makrostruktur (spójność globalna). Czytaj na ten temat więcej w artykule o teorii makrostruktur Teuna van Dijka.
Mocna i słaba definicja tekstu
Według mocnej definicji tekstu tekstem jest tylko ten tekst, który jest spójny na płaszczyźnie gramatycznej (kohezja).
Słaba definicja tekstu nie wymaga spójności na poziomie gramatycznym, a jedynie na poziomie semantycznym.
Bibliografia:
T. Dobrzyńska, Tekst: próba syntezy, „Pamiętnik Literacki : czasopismo kwartalne poświęcone historii i krytyce literatury polskiej” 82/2, 142-183.
