Kiedy w jakimś tekście spotkamy słowa takie jak surdut, sakwojaż, czy chociażby korab, intuicyjnie wiemy, że są to słowa polskie, ale coś nam w nich nie pasuje, nie należą do polszczyzny, której współcześnie używamy. Wyrazy, które wyszły już z użycia, mają nacechowanie chronologiczne. Choć jednak należą do przeszłości, często są stosowane współcześnie w celu np.: stylizacji danego tekstu na tekst dawny. Wskazujemy wszystkie typy wyrazów nacechowanych chronologicznie.
Wyrazy nacechowane chronologicznie w polszczyźnie
Archaizm – co to?
Archaizmy to wyrazy albo znaczenia wyrazów, które wyszły już z użycia (kiedyś były stosowane, a teraz już nie są).
Doprecyzowując należy powiedzieć, że wyrazy nazywane potocznie archaizmami to dokładniej archaizmy językowe – dla odróżnienia od archaizmów rzeczowych, które nazywamy historyzmami (opis poniżej).
Przykłady archaizmów
- hawierz – w znaczeniu górnik,
- płeć – w znaczeniu skóra, cera,
- warch – w znaczeniu gniew.
Wyraz przestarzały – co to?
Wyrazy przestarzałe to wyrazy, które dopiero wychodzą z użycia. Znane są przez najstarsze żyjące pokolenia, ale obce są już osobom młodym. Wyrazy te są więc na drodze do stania się archaizmami (staną się nimi, gdy pokolenia znające te wyrazy umrą). Przestarzałe to zatem istniejące w słowniku najstarszych żyjących pokoleń.
Przykłady wyrazów przestarzałych
- surdut – przedłużana marynarka dwurzędowa,
- kajet – zeszyt,
- sakwojaż – torba podróżna.
Historyzm – co to?
Historyzmy to wyrazy, które wyszły z użycia, ale z konkretnego powodu – ludzie przestali ich używać, ponieważ nie ma już tego, co nimi określano. Powodem powstania historyzmu są zatem zmiany realiów (np.: skończyła się epoka średniowiecza, więc nie potrzebujemy już słów, które określają elementy zbroi rycerza). Historyzmy nazywamy inaczej archaizmami rzeczowymi.
Przykłady historyzmów (archaizmów rzeczowych)
- krynolina – sztywna halka pod spódnicę,
- harap – bicz myśliwski,
- roztruchan – puchar w kształcie zwierzęta.
