Poniższy artykuł opracowany został na podstawie materiałów naukowych, z których głównym źródłem bibliograficznym jest pozycja Wykłady ze stylistyki Doroty Zdunkiewicz-Jedynak. Opracowanie to jest podręcznym wyborem autora – po więcej informacji odsyłam czytelników do tekstu oryginalnego (bezpośrednie źródło podaję pod artykułem).
Jeżeli uważasz, że artykuł narusza prawo autorskie, skontaktuj się z nami!
Język ogólny – język literacki – dialekt kulturalny
Podstawową odmianą języka, mającą zasięg międzynarodowy, i taką, którą posługują się wszyscy bez względu na wiek, płeć i pochodzenie społeczne i terytorialne, jest polszczyzna ogólna (język ogólnopolski). Dawniej stosowano na jej określenie dwa terminy, które znaczą jednak co innego:
- język literacki – to pojęcie odnosi się bardziej do polszczyzny pisanej,
- dialekt kulturalny – to pojęcie odnosiło się do języka mówionego, swobodnego.
Podstawową cechą języka ogólnego jest to, że może on obsługiwać różne sfery komunikacyjne, dzięki czemu powstają style funkcjonalne języka. Należą do nich:
- odmiana artystyczna,
- odmiana naukowa,
- odmiana administracyjno-prawna (urzędowa),
- odmiana religijna,
- odmiana publicystyczna (publicystyczno-dziennikarska),
- odmiana potoczna.
System odmian funkcjonalnych pozostaje w złożonych relacjach wobec podziału na polszczyznę:
- oficjalną (sformalizowane sytuacje publiczne i towarzyskie),
- nieoficjalną (typowe dla kontaktów towarzysko-rodzinnych, prywatnych).
Język mówiony i język pisany
Język mówiony jest realizowany za pomocą kanału fonicznego, a język pisany za pomocą kanału graficznego. Różnice między tymi wariantami polszczyzny dotyczą:
- stopnia ich normalizacji,
- zasobu leksyki,
- konstrukcji gramatycznych.
Charakterystyczne środki językowe języka mówionego:
- powtórzenia,
- anakoluty,
- wypowiedzenia niedokończone,
- autopoprawki,
- polisyndeton (nadmiar spójników w składni),
- retardacje (no i wiesz, prawda),
- elementy parajęzykowe (mhmm, yyy, eee),
- potok składniowy,
- skróty składniowe,
- elipsy,
- podwójne orzeczenia (wziął zrobił),
- niestandardowy szyk zdania podporządkowany intencji komunikacyjnej.
Erystyka niewerbalna
Elementy komunikacji niewerbalnej towarzyszące odmianie mówionej języka:
- aparycja (wygląd mówiącego),
- kinetyka (zachowania, np.: wzrokowe, mimika, gesty),
- proksemika (wykorzystanie w komunikacji relacji przestrzennych między nadawcą a odbiorcą),
- parajęzyk (wysokość, barwa głosu, cechy prozodyczne, operowanie lokalizatorami – płaczem, śmiechem).
Elementy komunikacji niewerbalnej definiują relacje między nadawcą i odbiorcą oraz kierują wrażeniami i kształtują wyobrażenia o mówiącym. Ważną funkcją erystyki niewerbalnej jest także wyrażanie własnych postaw i emocji (poznajemy je po postawie, tonie głosu, pozycji rąk, pocie na czole, itp.).
Przestrzeganie norm proksemicznych jest jednym z warunków, by komunikacja językowa była skuteczna, a ludzie w rozmowie dobrze się czuli. Należy zachować odpowiedni dystans.
Odmiany polszczyzny
- Regionalizmy – wyrazy mające związek z kulturą materialną, duchową i historią danego regionu, są to wyrazy charakterystyczne dla warstw wszystkich, w tym wykształconych, dla ludzi niemówiących gwarą, a pojawiające się w codziennej mowie w danym obszarze.
- Socjolekt – odmiana języka narodowego, którą posługują się pewne wspólnoty połączone pewnym typem więzi społecznych, a także grupy wykonujące ten sam zawód, (np.: grypsera, slang uczniowski, gwara żołnierska).
- Profesjolekt – odmiana języka obsługująca komunikację w grupach zawodowych (np.: lekarzy, aktorów, prawników).
- Dialekt – terytorialna odmiana języka usytuowana poza polszczyzną, ma z nią wspólną część słownictwa podstawowego i zasadniczo taką samą strukturę gramatyczną.
Najogólniejszy podział (K. Nitscha) na podstawie cech fonetycznych obejmuje pięć okręgów dialektalnych:
-
-
- wielkopolski,
- śląski,
- małopolski,
- mazowiecki,
- kaszubski (teraz już uznany za odrębny język).
-
Bibliografia:
D. Zdunkiewicz-Jedynak, Wykłady ze stylistyki, Warszawa 2008, s. 22-36.
