Wespazjan Kochowski był jednocześnie poetą, historykiem i kronikarzem. W twórczości Kochowskiego występuje żarliwy i bezrefleksyjny, choć silnie emocjonalnie nacechowany katolicyzm i swoisty konserwatyzm. Jego źródeł można szukać w biografii poety.
Treść poniższego artykułu w pełni opiera się na ustaleniach M. Eustachiewicz (pozycja źródłowa podana jest w bibliografii).
Biografia Wespazjana Kochowskiego
Wespazjan Kochowski herbu Nieczuja urodził się w roku 1633 w dziedzicznej wsi Gaju. Wieś ta dziś nie istnieje i nie została do tej pory jednoznacznie zidentyfikowane. W okolicach Waśniowa istnieje kilka miejsc o podobnej lub wręcz identycznej nazwie (np.: Gaj, Zagaje).
Biografia Kochowskiego jest stosunkowo dobrze znana, ponieważ jego ożywiona działalność gospodarcza i obywatelska znalazły odbicie w aktach województwa krakowskiego. Ponadto Kochowski sam informował czytelników o sobie, szczególnie dużo takich wzmianek (poza lirykami) znajduje się w Rocznikach Polski, zwanych Klimakterami.
Początki kariery poetyckiej
Wespazjan nauki pobiegał w Krakowie w Kolegium Nowodworskiego. Lata szkolne przypadły prawdopodobnie na okres między 1646 a 1648. W tym czasie poznał Jana Gawińskiego, z którym przyjaźń przetrwała całe życie. Ze szkoły wyniósł rozległe, ale płytkie wykształcenie. Znał i tłumaczył Marcjalisa, jednak prawdziwy kult żywił dla Horacego jako wzorowego liryka oraz dla dzieł Tacyta jako wzoru prozy historiograficznej. Literaturę nowożytną europejską znał raczej pobieżne. Na jego twórczość oddziaływali Justus Lipsius i John Owen.
Największy podziw żywił dla twórczości Jana i Piotra Kochanowskiego oraz Samuela ze Skrzypny Twardowskiego, ale znał i cenił także utwory poetów współczesnych, m.in. Wacława Potockiego.
W dwa lata po ukończeniu szkoły rozpoczął służbę wojskową. W roku 1651 brał udział w bitwie pod Beresteczkiem. Służył w wojsku do roku 1660 z krótkimi przerwami.
Kalendarium życia prywatnego
- 1655 rok – śmierć ojca
- 1657 rok – śmierć brata, Seweryna
- 1658 rok – ślub z Marianną Misiowską
- 1660 rok – Kochowski na stałe osiadł na gospodarstwie w rodzinnym Gaju
- 1674 rok – narodziny syna Wespazjana, Hieronima Franciszka
- 1680 rok – powtórny ożenek z Magdaleną z Frezerów
Nie wiadomo, kiedy dokładnie zmarła Marianna Kochowska. Prawdopodobnie wydarzyło się to w czasie zarazy w latach 1677-1679. Wiadomo natomiast, że w roku 1680 Kochowski ożenił się powtórnie z wdową po Stanisławie Różance, Magdaleną z Frezerów.
Po osiągnięciu pełnoletności przez młodszego brata Jana, Wespazjan przeniósł się do Goleniowych. Pełnił tam funkcję opiekuna, prowadził też liczne procesy i załatwiał transakcje pieniężno-majątkowe. W roku 1666 brał udział w rokoszu Lubomirskiego. Znalazło to wyraz w Kamieniu świadectwa, żarliwej obronie rokoszanina.
Dojrzała twórczość Kochowskiego
Wiersze waletowe, skierowane do krewnych, przyjaciół i sąsiadów Gaju, rysują ciepły obraz małej społeczności, związanej węzłami pokrewieństwa i dziedziczonej po ojcach przyjaźni. Jednocześnie Gaj przedstawiony został jako ziemiańska Arkadia, centrum skupiające wszystkie wartości szlacheckiego życia.
Po abdykacji Jana Kazimierza zaangażował się piórem na rzecz elekcji Michała Korybuta. Około roku 1670 został pracownikiem kancelarii królewskiej, a roku następnym podżupkiem wielickim. Urząd ten pełnił do roku 1673.
W roku 1676 rektor Akademii Krakowskiej, Szymon Makowski, został oskarżony przez biskupa krakowskiego Andrzeja Trzebickiego o aprobowanie książki zawierającej rozwiązłe i obelżywe dla 'wielki ludzi’ w Polsce utwory. Książką tą było Niepróżnujące próżnowanie Kochowskiego. Poeta wystąpił w obronie swojego dzieła i rektora.
Roczniki Polskie – ostatnie dzieło Kochowskiego
Opis dziejów rozpoczął od śmierci Władysława IV, zakończył zwycięstwem nad Turkami pod Chocimiem w 1673 roku i śmiercią Michała Korybuta. Materiał historyczny podzielił na klimaktery, tj. okresy siedmioletnie, zgodnie z przekonaniem, że każdy siódmy rok jest fatalny dla jednostek i społeczeństw, i przynosi odmianę na gorsze. Tylko Klimakter IV, nie wydany za życia autora, nie zawiera pełnej siódemki.
Wiele opisywanych wydarzeń Kochowski znał z obserwacji, wielu był uczestnikiem, o czym skwapliwie informuje czytelników. Nie tworzył jednak pamiętnika, a dzieło historyczne, oparte raczej na źródłach niż autopsji. Historycy uznają go za rzeczywistego wyraziciela świadomości społecznej szlachty.
Wzorem technik dziejopisarskich byli dla Kochowskiego głównie Tacyt i Salustiusz. Klimakter I ukazał się drukiem w roku 1683 i to ugruntowało sławę Kochowskiego-historyka. Po roku 1684 Kochowski publikował jedynie Roczniki. Ostatnim wielkim dziełem była Psalmodia polska, napisana w 1693 roku i wydana dwa lata później.
Wespazjan Kochowski zmarł w Krakowie w roku 1700.
Bibliografia:
W. Kochowski, Utwory poetyckie: wybór, oprac. M. Eustachiewicz, Wrocław 1991.
Jeżeli uważasz, że powyższy artykuł narusza prawa autorskie, skontaktuj się z nami.
