Czym jest tekst pod względem teoretycznym i jak definiują go badacze? Wskazujemy najważniejsze naukowe definicje tekstu.
Tekst – etymologia słowa
Etymologia słowa tekst związana jest z łacińskim słowem textus, które pierwotnie znaczyło „tkanina”. Podobieństwo do tego źródła widać także w innych wyrazach, np.: tekstylia, tekstura. Tekst dotyczy więc wszystkiego dotyczy wszystkiego, co jest „utkane”, czyli ma jakiś ogólny sens, ma jakiekolwiek znaczenie.
Słowo tekst kojarzy nam się z pisaną wersją języka, a niektórzy badacze wręcz bardzo precyzyjnie chcą odróżniać teksty pisane od wypowiedzi (mówionej), ale często mówimy po prostu o tekstach mówionych i tekstach pisanych, bez kładzenia nacisku na to, że teksty muszą być jedynie formą pisemną.
Tekst a dyskurs
Przy mówieniu o tekście trzeba nie sposób nie wspomnieć także o innym terminie – o dyskursie. Dyskursem określamy proces komunikacji, a sam tekst jest wytworem aktu komunikacji. Wszyscy badacze piszący opracowania teoretyczne o tekście starają się wyznaczyć także relacje tekstu i dyskursu.
Najważniejsze definicje tekstu
Tekst – Teresa Dobrzyńska
Tekstem jest sekwencja zdań (w skrajnym wypadku jedno zdanie) zamierzona jako względnie autonomiczna całość znakowa. Zatem jest to wieloelementowy twór językowy, który podlega integracji znaczeniowej i spełnia w założeniu jeden nadrzędny cel komunikacyjny. […] Tekst staje się zintegrowaną całością znakową dzięki założeniom nadawcy i hipotezom interpretacyjnym odbiorcy.
Źródło definicji: T. Dobrzyńska, Tekst w perspektywie stylistycznej [w:] tejże, Tekst – styl – poetyka, Kraków 2004.
Tekst – Jerzy Bartmiński
Tekst jest to ponadzdaniowa jednostka znakowa, makroznak, mający określone nacechowanie gatunkowe i stylowe (kwalifikator tekstu), poddający się całościowej interpretacji semantycznej i komunikatywnej, wykazujący integralność strukturalną oraz spójność semantyczną i podlegający wewnętrznemu podziałowi semantycznemu, a w przypadku tekstów dłuższych – także logicznemu i kompozycyjnemu.
Źródło definicji: J. Bartmiński, Tekst jako przedmiot tekstologii lingwistycznej [w:] Tekstologia. Współczesna polszczyzna. Wybór opracowań, red. J. Bartmiński, S. Niebrzegowska-Bartmińska, UMCS Lublin 2004.
Tekst – R. A. de Beaugrande
Tekst to wystąpienie komunikacyjne, które spełnia siedem kryteriów tekstowości:
1. kohezja,
2. koherencja,
3. intencjonalność,
4. akceptabilność,
5. informatywność,
6. sytuacyjność,
7. intertekstowość.
Źródło definicji: R. A. de Beaugrande, W. U. Dressler, Kryteria tekstowości [w:] Tekstologia. Współczesna polszczyzna. Wybór opracowań, red. J. Bartmiński, S. Niebrzegowska-Bartmińska, UMCS Lublin 2004.
Dwa pierwsze kryteria de Beaugrande’a dotyczą samego tekstu, a pięć kolejnych dotyczy nastawienia autora tekstu na zbudowanie tekstu spójnego, który będzie spełniał zamierzenia autora.
Omówmy pokrótce każde z tych kryteriów:
- Kohezja – wykładniki spójności.
- Koherencja – rozumienie treści łączących się ze sobą (wiedza tekstowa łączy się z wiedzą o świecie użytkownika).
- Intencjonalność – cel, który chce osiągnąć nadawca budując tekst (może nawet chcieć zbudować mało spójny tekst).
- Akceptabilność – nastawienie odbiorcy na odbiór tekstu.
- Informatywność – poziom zawartości informacji przewidywanej, zależy od rodzaju tekstu (musi być pewne wyważenie, ile ma być nowych informacji, a ile powtórzonych).
- Sytuacyjność – kwestia odpowiedniości komunikatu do szerokiej perspektywy pewnych przewidywanych działań w danej sytuacji.
- Intertekstowość – czynniki, które sprawiają, że wykorzystanie – zrozumienie myśli twórcy tekstu zależy od znajomości innych tekstów, na tym opiera się cały rozwój tekstów, bazowanie jednych na drugich.
Bibliografia:
J. Bartmiński, Tekst jako przedmiot tekstologii lingwistycznej [w:] Tekstologia. Współczesna polszczyzna. Wybór opracowań, red. J. Bartmiński, S. Niebrzegowska-Bartmińska, UMCS Lublin 2004.
R. A. de Beaugrande, W. U. Dressler, Kryteria tekstowości [w:] Tekstologia. Współczesna polszczyzna. Wybór opracowań, red. J. Bartmiński, S. Niebrzegowska-Bartmińska, UMCS Lublin 2004.
T. Dobrzyńska, Tekst w perspektywie stylistycznej [w:] tejże, Tekst – styl – poetyka, Kraków 2004.
