Poniższy artykuł opracowany został na podstawie materiałów naukowych, z których głównym źródłem bibliograficznym jest pozycja Wykłady ze stylistyki Doroty Zdunkiewicz-Jedynak. Opracowanie to jest podręcznym wyborem autora – po więcej informacji odsyłam czytelników do tekstu oryginalnego (bezpośrednie źródło podaję pod artykułem).
Jeżeli uważasz, że artykuł narusza prawo autorskie, skontaktuj się z nami!
Odmiany stylu urzędowego
Zdunkiewicz-Jedynak wskazuje na dwie pododmiany stylu urzędowego:
- styl urzędowo-kancelaryjny (charakterystyczny dla pism i dokumentów),
- styl urzędowo-prawny (charakterystyczny dla aktów prawnych, np.: ustaw).
Cechy sytuacji komunikacyjnych, w których stosujemy styl urzędowy
- są to sytuacje oficjalne,
- nie ma w nich więzi emocjonalnej pomiędzy nadawcą i odbiorcą komunikatu,
- jedna ze stron komunikujących się musi występować w nadrzędnej roli prawodawcy (np.: autora aktu prawnego, urzędu),
- nie ma odniesienia do wspólnego czasu i przestrzeni (ma to związek z formą pisemną).
Typy sytuacji komunikacyjnych (styl urzędowy)
- niezindywidualizowane, jeżeli nadawca komunikatu nie zwraca się do konkretnego odbiorcy, odbiorcą może zostać każdy, kto przeczyta tekst (np.: Ustawa z dnia 20 czerwca 1997 r. – Prawo o ruchu drogowym),
- zindywidualizowane, jeżeli nadawca komunikatu zwraca się do konkretnego odbiorcy (np.: komornik w piśmie o zajęciu nieruchomości zwraca się do konkretnego dłużnika).
Cechy stylu urzędowego
Teksty tworzone w stylu urzędowym powinny być ewidentnie jednoznaczne (żeby niemożliwe było podważenie ich na mocy innej interpretacji) i zrozumiałe (co często nie jest zachowane w polskich pismach urzędowych). Ponadto podstawowe cechy stylu urzędowego to:
Dyrektywność
realizowana poprzez:
- czasowniki niewłaściwe (należy, powinien),
- formuły dyrektywne (jest zakazane, jest zalecane),
- leksemy wzmagające kategoryczność (bezwzględnie, natychmiast, niezwłocznie),
- rozkaźniki w formie bezosobowej (Tu nie można palić! Zakaz wstępu!)
Bezosobowość
realizowana poprzez:
- bezosobowe formy czasownika (nakazuje się, postanawia się),
- czasowniki zakończone na -no, -to (usunięto, podjęto decyzję, ustalono),
- uogólnianie adresata tekstu (ten, kto…, wszyscy, którzy…).
Szablonowość
realizowana poprzez jednolitą kompozycję tekstów urzędowych danego typu (np.: każdy akt prawny musi składać się z aktów, artykułów i paragrafów).
Precyzyjność
realizowana poprzez:
- specjalistyczna terminologia (powództwo, beneficjent, alokacja, dyrektywa),
- brak synonimii (najmniejsza nawet różnica znaczeniowa musi być dookreślona, by pismo/akt prawny były jednoznacznie zrozumiane i nie podlegały zaskarżeniu lub niejednoznacznej interpretacji),
- wyliczenia (Przepis stosuje się odpowiednio wobec: a) nieletnich, b) pełnoletnich…).
Urzędowe gatunki wypowiedzi
| gatunki urzędowo-kancelaryjne | gatunki urzędowo-prawne |
| akt urodzenia/zgonu | konstytucja |
| życiorys | ustawa |
| ankieta | rozporządzenie |
| świadectwo ukończenia szkoły | instrukcja |
| zeznanie podatkowe | regulamin |
Istnieje także spora grupa urzędowych gatunków korespondencyjnych, np.:
- zamówienie publiczne,
- oferta,
- CV,
- list motywacyjny,
- umowa,
- podanie,
- reklamacja,
- skarga,
- protokół.
Rozwój polszczyzny urzędowej na przestrzeni lat
- XIV wiek – język polski obecny w sądownictwie, zachowany w tekstach rot
- od 1543 – język polski jako oficjalny język wszystkich aktów sądowych i notarialnych
- XV/XVI – rozkwit korespondencji kancelaryjnej (np.: pomiędzy władcami)
- XVIII/XIX – zatrzymanie rozwoju języka urzędowego na skutek rozbiorów
- XIX – okres usuwania języka polskiego z administracji, urzędów i sądów
- od 1918 – powrót polskiego języka urzędowego wraz z obcymi naleciałościami i jego ujednolicanie
- 1944-55 – epoka sprawozdawczości, dynamiczny rozwój urzędowych gatunków z nią związanych (np.: sprawozdań, instrukcji, wytycznych) oraz powstanie nowych gatunków wypowiedzi urzędowej (dekret, donos)
- od 1989 – przekształcenia w starych gatunkach urzędowych i powstanie nowych gatunków na skutek zmiany realiów gospodarczych (konkurencja na rynku doprowadziła np.: do powstania ofert, przetargów, porozumień, a rozwój rynku papierów wartościowych pozwolił na powrót do gatunków takich jak czek, weksel, czy obligacja)
- współcześnie – wciąż powstają nowe gatunki urzędowe odpowiadające potrzebom nowych produktów na rynku finansowym (np.: umowa leasingowa)
Bibliografia:
D. Zdunkiewicz-Jedynak, Wykłady ze stylistyki, Warszawa 2008, s. 162-170.
