Poniższy artykuł opracowany został na podstawie materiałów naukowych, z których głównym źródłem bibliograficznym jest pozycja Wykłady ze stylistyki Doroty Zdunkiewicz-Jedynak. Opracowanie to jest podręcznym wyborem autora – po więcej informacji odsyłam czytelników do tekstu oryginalnego (bezpośrednie źródło podaję pod artykułem).
Jeżeli uważasz, że artykuł narusza prawo autorskie, skontaktuj się z nami!
Dwa rozumienia pojęcia język potoczny w językoznawstwie
- kategoria stylistyczno-sytuacyjna, wiązana głównie z określoną sferą komunikacji, a dokładnie jej dialogowej, mówionej formy
- kategoria semantyczno-kulturowa, formy językowe jako eksponaty zdroworozsądkowego, naiwnego obrazu świata; dwa rejestry: neutralny i nacechowany, emocjonalny
Styl potoczny – centrum systemu stylowego języka
- styl potoczny jest pierwszym w kolejności wariantem języka, którego uczymy się w procesie akwizycji języka narodowego
- wystarcza nam od do porozumiewania się w codziennych sytuacjach życiowych
- jest używany najczęściej, przez największą liczbę użytkowników, w najróżniejszych sytuacjach życiowych
- utrwala elementarne struktury myślenia i percepcji świata, związane z podstawowymi potrzebami człowieka w codziennych sytuacjach egzystencjalnych
- stanowi bazę derywacyjną (podstawę do tworzenia i eksplikacji) dla pozostałych stylów językowych
Główne opozycje wyznaczające pozycję stylu potocznego
- potoczność – poetyckość,
- potoczność – naukowość,
- potoczność – oficjalność.
Językowe wyróżniki stylu potocznego
- silny związek z pozajęzykowymi (niewerbalnymi) i parajęzykowymi (prozodycznymi) sposobami komunikacji oraz z sytuacją komunikacyjną
- obecność dużej liczby gotowych reguł i stereotypów, umożliwiających szybkie generowanie tekstu
- wariantywność jednostek językowych na różnych poziomach struktury językowej
- codzienna bytowa tematyka
- bogactwo środków służących humorystycznej interpretacji świata
- emocjonalno-wartościujący charakter jednostek językowych
- niski stopień spójności tekstów
Właściwości fonetyczne stylu potocznego
- szybkie tempo mówienia i niedbałość artykulacyjna
- osłabienie artykulacji spółgłosek występujących między samogłoskami, a nawet ich zanikanie
- redukcja samogłosek nieakcentowanych, np. oryginalny [wym. orginalny]
- upodobnienia głosek i uproszczenia grup spółgłoskowych
- ujednolicenie typu akcentu – stabilizacja akcentu paroksytonicznego
Gramatyka potoczna
- uproszczenia systemy fleksyjnego, wyeliminowanie wyjątków fleksyjnych, np. zastępowanie nietypowej końcówki miejscownik l. mn -mi końcówką -ami (liściami, dłoniami)
- rozchwianie form w przypadkach z końcówkami równoległymi, np. procenta/procentu
- tendencja do nieodmieniania nazw własnych oraz liczebników
- wariantowość rodzajowa rzeczowników, np. pomarańcz/pomarańcza
- brak imiesłowów
- uniezależnianie się końcówek ruchomych czasu przeszłego, np. jak żeśmy przyjechali
- częste konstrukcje równoważnikowe i eliptyczne
- liczne powtórzenia
- dominacja parataksy nad hipotaksą
Leksyka potoczna
- dążność do tworzenia okazjonalnych metafor, porówna i związków wyrazowych
- rozbudowana synonimia i polisemia
- słownictwo zabarwione emocjonalnie (np. odlotowy), żartobliwie (np. zachciewajka) czy rubaszne (np. sikać)
- wulgaryzmy
- wyrażenia rytmizowane, np. esy-floresy, ryzyk-fizyk
- okazjonalizmy, indywidualizmy, neologizmy sytuacyjne
Składniki potocznego obrazu świata
- antropocentryzm, a nawet bodycentryzm – ludzkie ciało jest m. in. podstawą miary (np. łokcie), odniesieniem do relacji przestrzennych (np. pod nosem) i czasowych (np. za nami wakacje),
- katolicyzm jako istotny element polskiej kultury (np. neofita, heretyk),
- mitologizacja narodu (np. Polak potrafi).
Bibliografia:
D. Zdunkiewicz-Jedynak, Wykłady ze stylistyki, Warszawa 2008, s. 96-106.
