Claude Backvis – sielanka
Poniższy tekst nie rości sobie praw do bycia pełnoprawnym opracowaniem naukowym. Najważniejsze moim zdaniem tezy z ósmego rozdziału drugiego tomu podręcznika wskazanego w bibliografii u dołu strony wynotowałam na własne (studenckie) potrzeby.
- sielanka w literaturze greckiej pojawiła się dużo później niż inne gatunki
- twórcą sielanki był Teokryt — wywodzący się z ogromnego polis, a piszący o przyziemnej prostocie (przejście od kultury do natury)
- do literatury polskiej sielanki również weszły stosunkowo późno — dopiero u schyłku renesansu za sprawą Szymona Szymonowica (1614 r., publikacja Sielanek), który miał świadomość, iż jest piewcą kończącej się właśnie epoki.
- wcześniej — z gatunków podobnych sielankom — odnotowujemy jedynie niezbyt popularne eklogi autorstwa Grzegorza z Sambora czy skotopaski Stanisława Porębskiego
- wszystkie te jednak utwory rangą ustępują Sielankom Szymonowica, które są tak naprawdę pierwszymi pełnoprawnymi reprezentantami tegoż starożytnego gatunku na ziemiach polskich w epoce średniowiecza
- na jego wzór gatunek ten uprawiali także Józef Bartłomiej Zimorowic (Sielanki nowe ruskie) i uczeń Szymonowica — Henryk Chełchowski, którego znaczenie dla rozwoju sielanki było jednak marginalne
- polscy sielankopisarze, podobnie jak Teokryt, wywodzili się z wyższych sfer, byli mieszczanami, ale wiejskie życie znali z doświadczenia
- sielanki nie powstawały jednak w celu opisywania rzeczywistości, która była obserwowana przez Szymonowica czy Zimorowica — swoje pasterskie utwory pisali oni w obliczu pochłaniających Polskę tamtych lat wojen z Tatarami
- sielanki staropolskie nie miał jednak zbyt wielu innowacji, ponad wszystko trzymały się sztywnej, wypracowanej we wzorcach starożytnych, formy
- w sferze językowej jednak sielanki, bardziej niż renesansowy, przypominają stylizowany język baroku
- nade wszystko autorzy stosowali także zabieg naturalizacji — frazy, mimo że wierszowane, przypominać miały język mówiony
- bohaterami sielanek są bardzo często (autentyczni!) chłopi, co przekładało się również na poruszanie w tekstach problemów polskiej wsi i panujących wówczas stosunków społecznych
- życie wieśniaków było jednak przedstawiane w ściśle surowej antycznej konwencji
- dzieła Szymonowica stanowią istotny artefakt literatury polskiej wieku XVII
- Wojna chocimska rozprawia o sarmatyzmie w najczystszej postaci, a Sielanki zaś skupiają się na połączeniu dwóch różnych epok, ich liryczny i przepełniający je syntetyzm zapewniają gatunkowi przetrwanie
- Szymonowic wykorzystuje formy twórcze charakterystyczne dla antyku, odwołuje się do legend, konstruuje świat i postaci wedle dawnych wzorców, czyni to z dużym wyczuciem
- Szymon Zimorowic, jako drugi sielankopisarz na gruncie polskim, jest autorem Sielanek nowych ruskich opublikowanych w 1663 roku
- utwory jego cechuje prostota, malowniczość obrazów, języka oraz różnorodność tematyczna
- autor eksploatuje kulturę ludową, wprowadza do sielanek rutenizmy, które nadają lokalny rys jego twórczości
- Zimorowic silnie osadza sielanki w rzeczywistości historycznej, umieszczając w nich również wiele autentycznych, biograficznych wtrąceń, stara się zaskoczyć czytelnika wprowadzanymi do tekstów innowacjami językowymi, których jednak nie można raczej zaliczyć do udanych
- w Polsce wyraźnie zarysowany jest spór między antyczną idyllą i restrykcjami narzucanymi przez wiarę
- Szymonowic, jako starzejący się kawaler, pisze o miłości, której nigdy nie zaznał, korzysta przy tym ze swojej wyobraźni i dostępnych lektur, opisuje jej wymiar zmysłowy, wspomina historyczne realia, by zachować autentyczność
- Zimorowic tymczasem, ze swoją żarliwością religijną, szydzi i pogardliwy odnosi się do miłości, łączy ją z hańbą
- atmosfera niepokoju była nieodłączną częścią sielanek, zwłaszcza tych Zimorowica, klasyczna sielankowa idylla daleka była od jej polskiej wersji
- Zimorowic, poeta o bardzo ponurym temperamencie, radość kontrastuje zawsze z czymś smutnym, obrazy w jego twórczości wypełnia groza, a poeta często porusza tematy choroby i śmierci
- wiele u Zimorowica nietaktownych komentarzy i grubiańskich żartów, a także prezentacji potworności i makabrycznych obrazów
- bardzo dużą uwagę poświęcał Zimorowic wiarygodności, również psychologicznej, a realia historyczne odwzorowywał w dużym stopniu bardzo wiernie
- Zimorowic bohaterami swoich sielanek czynił wyznawców prawosławnych, w związku z czym pojawiają się też u niego ukrainizmy
- jego sielanki nie dorastają do sielanek Szymonowica, są zdecydowanie mniej udane i brakuje im głównie taktu i wyczucia
- czytelnik Zimorowica może podczas lektury odczuwać pewien dyskomfort, ponieważ utwory te cechuje zdaniem Backvisa nieodpowiedniość formy i treści
- Szymonowic odbija rzeczywistość w sposób o wiele bardziej subtelny, ale jednocześnie nie czyni swych utworów sztywnymi i monotonnymi
Bibliografia
C. Backvis, Panorama poezji polskiej epoki baroku, t. 2, Warszawa 2003.
