Scenariusz lekcji kulturowej (klasa VII)

Poniżej przedstawiamy przykładowy scenariusz lekcji kulturowej do klasy VII szkoły podstawowej. Scenariusz zawiera wszystkie elementy wymagane przez dydaktyków (w tym miejsce planowanej lekcji w toku nauczania i bibliografię). Na dole strony znajdziesz ten scenariusz w wygodnym do druku formacie pdf.

1. Temat zajęć

Dla ucznia: „Szalonego Podkowińskiego szalony «Szał»” oczami Julki z dramatu Kisielewskiego.

Dla nauczyciela: Zestawienie obrazu „Szał” Podkowińskiego i wypowiedzi Julki z dramatu Kisielewskiego „W sieci” — wprowadzenie pojęcia ekfrazy.

2. Miejsce planowanej lekcji w toku nauczania

Efekty kształcenia, które uczeń powinien był osiągnąć na wcześniejszych lekcjach

Uczeń, dla którego pomyślany został poniższy scenariusz zajęć, posiada już podstawowe umiejętności interpretacyjne zarówno w odniesieniu do tekstów literackich, jak i do innych tekstów kultury. W zakresie analizy tekstów uczeń zna już pojęcie metafory i symbolu, potrafi rozpoznać miejsca zastosowania tych środków w tekście literackim oraz rozumie ich funkcję. Uczeń potrafi w prostych słowach opisać to, co jest przedstawione na obrazie.

Miejsce planowanej lekcji w cyklu lekcji

Planowana lekcja powinna odbyć się jako pierwsza z lekcji poświęconych analizie tekstu literackiego wzbogaconej o kontekst kulturowy w postaci obrazu. Lekcja ta nie jest pomyślana jako wchodząca w skład spójnego cyklu lekcji następujących kolejno po sobie.

3. Realizacja podstawy programowej (klasy VII i VIII)

I. Kształcenie literackie i kulturowe.

I. Czytanie utworów literackich. Uczeń:

1) rozpoznaje rodzaje literackie: epika, liryka i dramat; określa cechy charakterystyczne dla poszczególnych rodzajów i przypisuje czytany utwór do odpowiedniego rodzaju;

2) wskazuje elementy dramatu (rodzaj): akt, scena, tekst główny, didaskalia, monolog, dialog;

8) określa wartości estetyczne poznawanych tekstów literackich;

11) wykorzystuje w interpretacji utworów literackich potrzebne konteksty, np. biograficzny, historyczny, historycznoliteracki, kulturowy, filozoficzny, społeczny;

2. Odbiór tekstów kultury. Uczeń:

1) wyszukuje w tekście potrzebne informacje oraz cytuje odpowiednie fragmenty tekstu publicystycznego, popularnonaukowego lub naukowego;

3) interpretuje dzieła sztuki (obraz, grafika, rzeźba, fotografia);

5) rozpoznaje gatunki dziennikarskie: reportaż, wywiad, artykuł, felieton i określa ich podstawowe cechy;

6) określa wartości estetyczne poznawanych tekstów kultury;

III. Tworzenie wypowiedzi.

1. Elementy retoryki. Uczeń:

2) gromadzi i porządkuje materiał rzeczowy potrzebny do tworzenia wypowiedzi; redaguje plan kompozycyjny własnej wypowiedzi;

2. Mówienie i pisanie. Uczeń:

3) formułuje pytania do tekst

IV. Samokształcenie. Uczeń:

8. rozwija umiejętność krytycznego myślenia i formułowania opinii.

4. Strategie dydaktyczne (według W. Okonia) i formy pracy w ich obrębie

• strategia asocjacyjna

objaśnienie

• strategia problemowa

burza mózgów

• strategia operatywna

odtwarzanie sensu przeczytanego tekstu, praca w grupach, stawianie pytań do tekstu, odpowiadanie na pytania do tekstu, selekcjonowanie informacji, przekład intersemiotyczny, wnioskowanie o gatunku tekstu po jego reprezentatywnym fragmencie, porównywanie ekfrazy z dziełem sztuki, które ona opisuje, poszukiwanie informacji w tekście dziennikarskim

• strategia emocjonalna

słuchanie czytanego utworu, dyskusja, snucie swobodnych refleksji

5. Bibliografia

I. Literatura metodyczna

1. Makarewicz R., Kilka uwag o konspekcie lekcyjnym, „Prace Językoznawcze” XV/3 (2013).

2. Pawłowska R., Lekcja jako system ćwiczeń, [w:] Bliżej regionu i ucznia, red. Edward Mazurkiewicz, Gdańsk 1993.

3. Rusek M., Lekcje polskiego — typy i struktura, [w:] Polonista w szkole, podstawy kształcenia nauczyciela polonisty, red. A. Janus-Sitarz, Kraków 2004.

4. Podstawa programowa — język polski — szkoła podstawowa (https://archiwum.men.gov.pl/wp-content/uploads/2016/11/podstawa-programowa-–-jezyk-polski-–-szkola-podstawowa-–-klasy-iv-viii-.pdf, dostęp: 27.12.2018).

5. Zienkiewicz-Franczak E., Przekład intersemiotyczny w ujęciu teoretyków literatury i w praktyce szkolnej, „Ogrody Nauk i Sztuk” 7 (2017).

II. Literatura merytoryczna

1. Kisielewski J.-A., W sieci: wesoły dramat w 2 częściach a 5 aktach, Kraków 1899.

2. Podkowiński W., Szał, (https://wolnelektury.pl/katalog/obraz/sceny-rodzajowe-podkowinski-szal.html, dostęp: 27.12.2018).

6. Dodatkowe materiały dydaktyczne wykorzystywane podczas lekcji

1. Wydruk fragmentu dramatu Kisielewskiego — dialog Julki i Jerzego dotyczący obrazu Władysława Podkowińskiego, Szał (dla każdego ucznia).

2. Karta pracy dotycząca obrazu Władysława Podkowińskiego, Szał (dla każdego ucznia).

3. Pocięta na kawałki reprodukcja obrazu w rozmiarze mieszczącym się na karcie pracy (dla każdego ucznia).

4. Wydruk imitacji „Kuriera Codziennego” z wstawkami prawdziwych informacji z czasu wystawienia obrazu Władysława Podkowińskiego w galerii Zachęta (jeden na parę).

5. Karty pracy do pracy w grupach przy analizie obrazu Władysława Podkowińskiego, Szał (jedna na grupę).

6. Krzyżówka z hasłem „ekfraza” (dla każdego ucznia).

7. Cele lekcji

Wiedza (cele poznawcze) — uczeń:

• zna podstawowe pojęcia pomocne w rzeczowej analizie malarstwa (kompozycja, światło, cień, kolorystyka, barwy ciepłe/zimne, perspektywa)
• wie, jak zapisywać cudzysłów w cudzysłowie,
• zna i rozumie pojęcie ekfrazy.

Umiejętności umysłowe i językowe (cele kształcące) — uczeń:
• wnioskuje o gatunku tekstu po jego charakterystycznym fragmencie,
• wskazuje charakterystyczne cechy danego tekstu literackiego,
• przetwarza informacje niesione przez tekst literacki,
• porównuje ekfrazę z dziełem sztuki, które ona opisuje,
• podejmuje samodzielne próby stawiania pytań do tekstu kultury innego niż literacki,
• analizuje tekst kultury we wskazanym aspekcie,
• poszukuje odpowiedzi na pytania we współpracy z grupą osób,
• formułuje krótką i spójną wypowiedź na temat zadany przez nauczyciela.

Kompetencje społeczne (cele wychowawcze) — uczeń:

• kształtuje postawę słuchania innych,
• bierze czynny udział w dyskusji,
• wypowiada własne zadanie i potrafi podać argument na jego obronę.

8. Tok lekcji

Ćwiczenie 1

Polecenie:

[Ze względu na zdatność głównego tekstu literackiego, wokół którego skupia się lekcja, do niewymuszonej recytacji, nauczyciel rozpoczyna od zainscenizowania wypowiedzi Julki.]

A tak naprawdę — nie ja widziałam szalony Szał szalonego Podkowińskiego, a Julka, której opowieść zaraz poznacie do końca.

[Nauczyciel rozdaje uczniom kartki z tekstem — załącznik nr 1. Uczniowie śledzą tekst, a nauczyciel recytuje ciąg dalszy wypowiedzi Julki.]

Materiał językowy: Dialog Julki i Jerzego z dramatu J.-A. Kisielewskiego W sieci dotyczący obrazu W. Podkowińskiego Szał [załącznik nr 1].

Wniosek ucznia: Skupienie uwagi na tekście literackim, który będzie ośrodkiem dalszej części lekcji. Dostrzeżenie cech stylu mówionego w recytowanym przez nauczyciela tekście. Rozbudzenie zainteresowania przedmiotem opowieści Julki.

Ćwiczenie 2

Polecenie:

Przeczytajcie tekst jeszcze raz po cichu. Powiedzcie mi, jakie są charakterystyczne cechy stylu tego tekstu?

[Nauczyciel na środku tablicy zapisuje słowo „styl” i dookoła zapisuje słowa podawane przez uczniów.]

Przykładowa notatka z tablicy:

Czy dzięki znajomości tych cech jesteście w stanie określić, z jakiego gatunku utworu pochodzi omawiany przez nas fragment tekstu?

[Uczniowie wskazują na dramat lub zostają na tę odpowiedź naprowadzeni przez nauczyciela.]

Autorem tego dramatu jest wybitny młodopolski twórca Jan August Kisielewski, a utwór nosi tytuł W sieci: wesoły dramat w 2 częściach a 5 aktach. Julka jest jedną z bohaterek tego dramatu, młodą dziewczyną, która jest zafascynowana sztuką tamtych czasów.

Materiał językowy: Dialog Julki i Jerzego z dramatu J.-A. Kisielewskiego W sieci dotyczący obrazu W. Podkowińskiego Szał [załącznik nr 1].

Wniosek ucznia: Dostrzeżenie, że opisanie cech tekstu pomaga we wnioskowaniu o jego przynależności gatunkowej. Usytuowanie tekstu w pewnej konwencji gatunkowej.

OGNIWO ANALITYCZNE

Ćwiczenie 3

Polecenie:

Bardzo dobrze udało wam się rozpoznać formę tego tekstu. Teraz zastanówmy się nad tym, o czym z takim dramatycznym przejęciem w istocie mówi Julka. Macie jakieś pomysły?

[Uczniowie wskazują najprawdopodobniej na to, że Julka opowiada o tym, że:
• wróciła z wystawy w mieście,
• zachwyciła się jakimś dziełem Podkowińskiego,
• widziała obraz, który ją zafascynował,
• oglądała kobietę i konia na wystawie.]

Macie rację. Julia rzeczywiście zachwyciła się obrazem. Powiedzieliście, że opisała go dość dokładnie. Czy na tyle, że jesteśmy w stanie sobie go wyobrazić?

[Uczniowie odpowiadają, że tak. Nauczyciel rozdaje karty pracy — załącznik nr 2.] Spróbujcie wypełnić lewą stronę tej karty. U góry zapiszcie, czyimi oczyma widziany jest obraz Podkowińskiego w omawianym przez nas fragmencie. Pod spodem w ramce postarajcie się natomiast naszkicować sytuację, którą opisuje Julka.

Przykładowe rozwiązanie ucznia:

Materiał językowy: Dialog Julki i Jerzego z dramatu J.-A. Kisielewskiego W sieci dotyczący obrazu W. Podkowińskiego Szał [załącznik nr 1]. Karta pracy rozdana przez nauczyciela [załącznik nr 2].

Wniosek ucznia: Skupienie na tekście literackim. Wykonanie przekładu intersemiotycznego (wypowiedź o obrazie na schematyczny plan tego obrazu). Selekcja informacji zawartych w tekście literackim.

Ćwiczenie 4

Polecenie:

Obraz, który właśnie staraliście się naszkicować, a którym zachwycała się Julka, wcale nie jest przypadkowy. Dzieło Podkowińskiego istniało naprawdę. Obrazem tym zachwycało się mnóstwo Polaków. W samym pierwszym dniu wystawy przyszło go obejrzeć aż 1000 osób. W sumie przez 36 dni wystawy Szał obejrzało 12 000 osób. Galeria zarobiła na tej ekspozycji prawie 350 rubli, co na tamte czasy było ogromną kwotą. Przykładowo listonosz po 1864 roku zarabiał około 150 rubli rocznie, więc było to tyle co jego pensja przez 2,5 roku pracy. Niestety wystawa obrazu nie trwała wiecznie… Trzydziestego siódmego dnia prezentacji obrazu stało się coś bardzo dziwnego. Jak myślicie, skąd możemy dowiedzieć się o wydarzeniach codziennych sprzed ponad 100 lat? W jaki sposób przekazywano wtedy informacje do wiadomości publicznej?

[Uczniowie podają różne odpowiedzi, wśród których powinno paść słowo „gazeta”].

Macie rację — to właśnie w gazecie opisano niezwykłe wydarzenie, które miało miejsce na wystawie tego obrazu. O tym, co się stało, dowiecie się sami z „Kuriera Codziennego”, który był wtedy najpopularniejszą warszawską gazetą.

[Nauczyciel rozdaje uczniom karty imitujące pierwszą stronę „Kuriera Codziennego” z kwietnia 1894 roku — załącznik nr 3.]

Przeczytajcie teraz po cichu fragment mówiący o tym, co zrobił z obrazem sam Podkowiński. Czy możecie opowiedzieć o tej sytuacji?

[Wybrany uczeń streszcza historię pocięcia obrazu przez malarza.]

Sytuacja opisana w gazecie miała miejsce w rzeczywistości. Na szczęście obraz udało się poskładać, aczkolwiek nie było to proste

zadanie. Teraz to samo zadanie stawiam przed Wami. [Nauczyciel rozdaje każdemu uczniowi części reprodukcji obrazu — załącznik nr 4.] Złóżcie części obrazu Podkowińskiego i wklejcie go obok Waszego szkicu tego obrazu. Przykładowe kompletne wypełnienie karty pracy dotyczącej obrazu:

[Po wklejeniu części obrazu wybrani/chętni uczniowie odpowiadają na pytania nauczyciela.]

1. Czy oryginalny obraz Podkowińskiego jest zbieżny z tym, co wyobraziliście sobie na podstawie wypowiedzi Julki?

2. Czy Julka popełniła jakiś błąd w opisie obrazu, który zapamiętała?

Materiał językowy: Dialog Julki i Jerzego dotyczący obrazu W. Podkowińskiego Szał [załącznik nr 1]. Karta pracy rozdana przez nauczyciela [załącznik nr 2]. Oryginalna pierwsza strona „Kuriera Codziennego” z wstawkami tekstów publicystycznych dotyczących obrazu Podkowińskiego [załącznik nr 3]. Reprodukcja obrazu Podkowińskiego [załącznik nr 4].

Wniosek ucznia: Zapoznanie się z historią obrazu. Wyszukiwanie informacji w źródle dziennikarskim. Porównanie ekfrazy z dziełem, które jest w niej opisywane. Wskazanie na subiektywność odbioru dzieła sztuki.

Ćwiczenie 5

Polecenie:

Skoro poznaliśmy już dzieło Podkowińskiego, warto przyjrzeć mu się bliżej. Podzielę Was teraz na pięć grup. Każda zajmie się innym zagadnieniem dotyczącym Szału.

[Uczniowie odliczają do pięciu i przesiadają się do swoich grup tak, by móc razem pracować.]

Każdej grupie rozdam teraz jedną kartę pracy. Waszym zadaniem jest wymyślenie dwóch pytań dotyczących: 1) samego obrazu Podkowińskiego, 2) jednocześnie obrazu i tego, co mówi o nim Julka. Możecie korzystać z miniaturek złożonego obrazu albo z reprodukcji wyświetlonej na tablicy.

Nauczyciel wyświetla dużą reprodukcję obrazu na rzutniku albo tablicy interaktywnej.]

Zagadnienie, którego mają dotyczyć układane przez Was pytania, macie wskazane na samej górze karty pracy. Uwaga! Nie wpisujcie odpowiedzi na swoje pytania. To będą zadania dla innych grup.

[Nauczyciel rozdaje grupom karty pracy — załącznik nr 5. Jeżeli uczniowie skończą zadanie, nauczyciel zbiera karty pracy z pytaniami i rozdaje je innym grupom.]

Teraz Waszym zadaniem jest odpowiedzenie na pytanie, które zadała do tego obrazu i tekstu inna grupa. Jako grupa ustalcie wspólną odpowiedź i niech jedna osoba zapisze ją na karcie pracy.

Materiał językowy: Karty pracy — załącznik nr 5. Dialog Julki i Jerzego dotyczący obrazu W. Podkowińskiego Szał [załącznik nr 1]. Karta pracy rozdana przez nauczyciela [załącznik nr 2]. Reprodukcja obrazu Podkowińskiego [załącznik nr 4].

Wniosek ucznia: Układanie pytań do tekstu i obrazu. Analiza tekstu i obrazu pod wskazanym przez nauczyciela kątem. Odpowiadanie na pytania dotyczące tekstu i obrazu.

Ćwiczenie 6

Polecenie:

Wybierzcie teraz osobę, która zaprezentuje odpowiedzi na pytania, które zadała Wam inna grupa. Wszystkie pozostałe grupy niech uważnie słuchają prezentacji kolegów i koleżanek, ponieważ w ich wypowiedziach z pewnością znajdą się kluczowe słowa pomagające w analizie i interpretacji obrazu. Słowa te będą jednocześnie hasłami w krzyżówce.

[Nauczyciel rozdaje uczniom krzyżówkę — załącznik nr 6. Wszystkie grupy prezentują swoje pytania i odpowiedzi, a pozostali uczniowie uzupełniają hasła w krzyżówce.]

Gratuluję wszystkim poprawnych odpowiedzi na pytania innych grup. Zadawanie pytań samemu sobie i odpowiadanie na nie to najprostszy sposób na rozpoczęcie analizy obrazu — możecie z niego korzystać za każdym razem, kiedy staniecie przed takim zadaniem. Sprawdźmy teraz, jak uzupełniliście krzyżówkę.

Czy wiecie, co oznacza hasło, które wyszło Wam w krzyżówce?

[Jeżeli żaden z uczniów nie rozpoznaje pojęcia ekfrazy, znaczenie hasła objaśnia nauczyciel.]

Teraz możecie wrócić do ławek, otworzyć zeszyty i zapisać temat lekcji.

[Nauczyciel dyktuje temat: „Szalonego Podkowińskiego szalony «Szał»” oczami Julki z dramatu Kisielewskiego. Objaśnia uczniom na tablicy pisownię cudzysłowu w innym cudzysłowie (tzw. cudzysłów francuski).

Pod tematem wklejcie kartę pracy dotyczącą obrazu Podkowińskiego oraz rozwiązaną przez Was krzyżówkę. Na samym końcu notatki zapiszmy znaczenie pojęcia ekfraza.

[Nauczyciel dyktuje: Ekfraza to artystyczny opis dzieła sztuki.]

Materiał językowy: Krzyżówka — załącznik nr 6. Wypełnione przez uczniów karty pracy — załącznik nr 5.

Wniosek ucznia: Zwrócenie uwagi na kluczowe elementy analizy obrazu. Dostrzeżenie powiązań pomiędzy obrazem a tekstem literackim. Zrozumienie znaczenia pojęcia ekfrazy. Utrwalenie pojęć przydatnych przy analizie obrazu.

OGNIWO SYNTEZY

Ćwiczenie 7

Polecenie:

Wróćmy teraz do warszawskiego czasopisma, które Wam rozdałam. Skupiliśmy się wtedy tylko na jednym artykule. Spróbujcie przeczytać jednak także i inne zamieszczone w tej gazecie teksty.

[Uczniowie zapoznają się z tekstami w ciszy.]

Czy pojawiają się tu jakieś wzmianki o sztuce?

[Uczniowie wskazują na to, że na pierwszej stronie znajdują się zarówno informacje dotyczące życia codziennego, jak i miejskich wydarzeń dotyczących sztuki. Znajdują zapowiedzi wystawy obrazu oraz premiery teatralnej.] Czy w gazecie znajdują się jeszcze jakieś wzmianki o obrazie Podkowińskiego?

[Uczniowie omawiają fragment recenzji obrazu Podkowińskiego autorstwa Kazimierza Tetmajera.]

Jaki jest styl opisu Kazimierza Tetmajera? Czy wiecie, czym zajmował się on na codzień?

[Uczniowie odpowiadają, że Kazimierz Tetmajer był poetą i wskazują na poetyckość tekstu.

Podają także cechy, które na to wskazują, np.: zastosowanie imiesłowu przysłówkowego biernego, budowanie długiego zdania, liczne epitety, słownictwo niepojawiające się w języku potocznym.]

Materiał językowy: Wydruk imitacji „Kuriera Codziennego” z wstawkami prawdziwych informacji z czasu wystawienia obrazu Władysława Podkowińskiego w galerii Zachęta — załącznik nr 3.

Wniosek ucznia: Zapoznanie się z zawartością treściową gazety sprzed 100 lat. Zwrócenie uwagi na to, co było centrum uwagi ludzi tamtych czasów. Wskazanie cech odpowiadających za poetyckość tekstu. Utrwalenie sylwetki Kazimierza Tetmajera jako wybitnego poety.

Ćwiczenie 8

Polecenie:

Na koniec zastanówmy się nad tym, jak wyglądała gazeta jeszcze 100 lat temu, a jak wygląda teraz. Czy gazety, które czytacie, przypominają w czymś „Kurier codzienny”?

[Uczniowie wskazują cechy wspólne i różniące prasę dawniej i dziś.]

Jakie tematy poruszane są przez współczesną prasę, a jakie były poruszane dawniej?

[Uczniowie kontrastują kulturalną zawartość gazety dawnej z newsową treścią czasopism współczesnych].

Czy współcześnie w prasie omawia się obrazy albo jakiekolwiek dzieła sztuki? Jesteście w stanie podać przykłady takich tekstów?

[Uczniowie wskazują na to, że choć we współczesnej prasie rzadko pojawia się temat sztuki, to zdarzają się poszczególne rubryki poświęcone książkom, filmom lub płytom. Do końca lekcji nauczyciel prowadzi swobodną dyskusję z uczniami na ten temat.]

Materiał językowy: Wiedza i doświadczenie czytelnicze uczniów.

Wniosek ucznia: Uświadomienie sobie istoty prasy w dawnych czasach jako głównego medium przekazu informacji. Dostrzeżenie różnic między prasą dawniej i dziś. Zastanowienie się nad wartością sztuki w dzisiejszym świecie.

9. Szacowany czas wykonania ćwiczeń

Prognozowany czas przeprowadzenia lekcji zamyka się w 43 minutach. Pozostawiam 2 minuty do rozdysponowania na sprawy organizacyjne (rozpakowanie się, rozdawanie materiałów dydaktycznych) i ewentualne wydłużenie któregoś ćwiczenia.

10. Załączniki

1. Wydruk fragmentu dramatu Kisielewskiego — dialog Julki i Jerzego dotyczący obrazu Władysława Podkowińskiego, Szał (dla każdego ucznia).

2. Karta pracy dotycząca obrazu Władysława Podkowińskiego, Szał (dla każdego ucznia).

3. Wydruk imitacji „Kuriera Codziennego” z wstawkami prawdziwych informacji z czasu wystawienia obrazu Władysława Podkowińskiego w galerii Zachęta (jeden na parę).