Istoty żywe mogą porozumiewać się tylko wtedy, gdy dysponują istotnymi dla zrozumienia danego problemu pojęciami. Dopiero gdy człowiek zrozumie pojęcia, może sobie przyswoić wiedzę, uporządkować ją i przy pomocy reprezentacji rozwiązywać określone problemy.
Tezy zawarte w poniższym artykule mają swe źródło w opracowaniu Gerda Mietzela „Wprowadzenie do psychologii”.
Powstawanie i porządkowanie pojęć
Człowiek porządkuje wydarzenia i zjawiska ze swojego środowiska tworząc kategorie. W każdej z nich ujmuje obiekty i zjawiska, które mają przynajmniej jedną, ale przeważnie więcej wspólnych cech.
Każda cecha tworzy kategorie, ale nie jest konieczne, by kategorie warunkować tylko jedną cechą. Pojęcia są właśnie takimi kategoriami. Zakłada się, że u człowieka utworzenie pojęcia następuje wtedy, gdy zareaguje on na wspólne (tworzące kategorię) cechy zjawisk, różniących się poza tym od siebie. Np.: kategorię przedmiotów do siedzenia człowiek określa krzesłami.
Pojęcia porządkujemy poprzez przykłady typowe
Eleonore Rosch przeprowadziła eksperyment, w którym badani mieli przyporządkować przykłady do konkretnych pojęć. Okazało się, że nie tak łatwo oceniali pomidor jako owoc (a nie mieli problemów w odniesieniu na przykład do jabłka). a wróbla klasyfikowali jako ptaka dużo szybciej niż kurę. Działo się tak dlatego, że podczas tworzenia pojęcia powstają przykłady typowe, prototypy.
Przykład typowy jest wizerunkiem kategorii lub klasy, jest jej najbardziej typowym reprezentantem. Podczas uczenia się uwaga nie jest w jednakowym stopniu skierowana na wszystkie cechy, a na te, które występują częściej i mogą służyć odróżnieniu zjawisk. Ptak dla uczącego się jest mały, ma pióra i lata – dlatego w pierwszym odruchu pingwin lub kura nie pasują do tej klasyfikacji.
Pojęcia mają wartość informacyjną
Pojęcia mają również bezpośrednią wartość informacyjną. Allan Collins i Ross Quillan przeprowadzili w celu dowiedzenia tego faktu badanie dotyczące tego, ile czasu zajmuje człowiekowi stwierdzenie prawidłowości i nieprawidłowości stwierdzeń z zakresu wiedzy ogólnej.
Badanie dowiodło, że ludzie porządkują pojęcia hierarchicznie – tzn. konieczność odpowiedzenia na pytanie, czy rudzik oddycha, prowadzi człowieka przez pojęcia ptaka i zwierzęcia. Znalezienie odpowiedzi na to pytanie zajmuje zatem dłużej, niż odpowiedzenie na pytanie ogólne – czy zwierzęta oddychają. Badacze dowiedli związku pomiędzy przechowywanymi w pamięci pojęciami reprezentującymi zjawiska i przedmioty. To dzięki nim człowiek jest w stanie rozpoznać niebezpieczną sytuację.
Bibliografia:
G Mietzel, Wprowadzenie do psychologii, Gdańsk 2008.