Poniższy artykuł opracowany został na podstawie materiałów naukowych, z których głównym źródłem bibliograficznym jest pozycja Językoznawstwo ogólne. Wybrane zagadnienia Edwarda Łuczyńskiego i Jolanty Maćkiewicz. Opracowanie to jest tylko podręcznym wyborem – po więcej informacji odsyłam czytelników do tekstu oryginalnego (bezpośrednie źródło podaję pod artykułem).
Jeżeli uważasz, że artykuł narusza prawa autorskie, skontaktuj się z nami!
Pismo a mowa – różnice i podobieństwa
W powszechnym rozumieniu mowa i pismo są praktycznie tym samym, różnią się tylko warstwą fizyczną – pismo postrzega się jako formę graficzną, a mowę jako formę dźwiękową. Taka jest oczywiście podstawowa różnica między mową a pismem, ale jest jeszcze jeden znaczący aspekt, który przemawia za tym, że pismo nie jest tylko mową ujętą w formie graficznej. Mowa charakteryzuje się zupełnie innym sposobem organizacji niż pismo – w mowie możemy pozwolić sobie na drobny chaos, na wtrącenia, powtórzenia, doprecyzowywanie. Pismo ma dużo sztywniejszą formę – tutaj wszelki chaos wypowiedzi i powtórzenia postrzegane będą za błąd, który niejednokrotnie może nawet uniemożliwić poprawny odbiór takiego komunikatu.
Przykładem próby dosłownego zapisu mowy są tzw. strumienie świadomości (formy artystyczne, w których pokazany jest dosłowny tok myśli wypowiadającego, wszystkie słowa poboczne, które w trakcie wypowiedzi przychodzą mu do głowy). Do teraz jednak traktujemy je jako swego rodzaju eksperymenty artystyczne.
Poniższa tabela przedstawia główne różnice pomiędzy mową a pismem:
| mowa | pismo |
| podstawowy środek komunikacji | nieobligatoryjne do komunikowania się |
| właściwa każdemu człowiekowi o normalnym rozwoju psychofizycznym | właściwe jedynie środowiskom o pewnym rozwoju cywilizacyjnym |
| trudności związane z opanowaniem nie są powszechne | trudności związane z opanowaniem są powszechne (np.: analfabetyzm, dysleksja, dysgrafia) |
| nie trzeba mieć specjalnych predyspozycji do opanowania | trzeba mieć specjalne predyspozycje do opanowania |
Historia pisma
Pismo powstało dużo później niż mowa i od początku nie miało być jedynie graficznym odpowiednikiem mowy. Za najstarszą formę pisma uznać można sięgające kilku tysięcy lat nacięcia i żłobienia na glinianych i kamiennych płaszczyznach.
Powód wynalezienia pisma: potrzeba tworzenia spisów inwentarzowych (liczenie tego, co było przedmiotem handlu lub co wchodziło w skład własnego majątku)
Czas wynalezienia pisma: około 6000 lat temu
Typy graficznego sposobu komunikacji
Pismo piktograficzne
Początki pisma znajdują swe źródło nie w zapisie mowy, a w rysunku. Pismo piktograficzne wykorzystywało rysunek w celu utrwalenia konkretnego przekazu (informacji, która miała być przydatna, a nie miała służyć jedynie walorom estetycznym). Tworzenie i odczytywanie w piśmie piktograficznym nie było trudne, ponieważ rysowane elementy należały do znanego ludności świata zewnętrznego (np.: przedstawiały konkretne zwierzęta, rośliny, artykuły spożywcze). Ślady pisma piktograficznego znaleziono w Ameryce Północnej, Ameryce Południowej i Oceanii.
By Laszlovszky András z węgierskiej Wikipedii – Na Commons przeniesiono z hu.wikipedia., Domena publiczna, Link
Pismo ideograficzne
W piśmie ideograficznym również wykorzystywało rysunek, ale nie przedstawiał on już elementu ze świata zewnętrznego – symboliczny znak odpowiadał pojęciu. Formalnie są zbliżone do piktogramów, ale ich forma jest dużo prostsza (z reguły składały się tylko z kropek i kresek). Pismo ideograficzne obecne było w starożytnym Egipcie, starożytnej Mezopotamii oraz na Dalekim Wschodzie.
Ewolucja pisma ideograficznego polegała na upraszczaniu znaków (skomplikowane rysunki były zbyt czasochłonne i zbyt trudne do nauczenia się). Spadek popularności pisma ideograficznego wiążemy również z tym, że w pewnym momencie zaobserwowano, że zbieżność wyglądu ideogramu z tym, co on przedstawia, wcale nie jest konieczna do poprawnej komunikacji (zaczęto wtedy szukać znaków prostszych i symbolicznych). Ideogramy były również niepraktyczne ze względu na swoją wieloznaczność. Wiele symbolicznych znaków było wspólnych dla powiązanych ze sobą, ale różnych pojęć.
By Tenevil – http://ru.wikipedia.org/wiki/%D0%A4%D0%B0%D0%B9%D0%BB:Luoravetl.jpg, Domena publiczna, Link
Momentem przejściowym pomiędzy pismem ideograficznym a pismem fonetycznym było zaobserwowanie homonimii języka (tego, że niektóre wyrazy brzmią tak samo, choć oznaczają coś innego). Dla wyrazów homonimicznych szybko zaczęto stosować te same ideogramy (na podobnej zasadzie, jak w zapisie fonetycznym stosujemy obecnie te same znaki graficzne dla zapisu tych samych głosek).
Pismo fonetyczne
Jest to pismo, w którym znaki mają wartość brzmieniową. Pierwotnie znaki fonetyczne odnosiły się do sylab (np.: w piśmie huryckim lub greckim piśmie z epoki mykeńskiej). Pismo fonetyczne było dużo bardziej ekonomiczne niż pismo ideograficzne.
Pismo alfabetyczne
Jest to pismo, w którym litery odpowiadają konkretnym fonemom. Pismo alfabetyczne jest pismem najbardziej ekonomicznym ze wszystkich, które zostały dotychczas wytworzone przez człowieka.
Losy alfabetu
- początek pisma alfabetycznego: Bliski Wschód, 2000 lat p.n.e.
- najpopularniejszy: alfabet fenicki, składał się z 22 liter odnoszących się do fonemów spółgłoskowych
- alfabet fenicki został przejęty przez Greków, którzy dodali do niego litery odnoszące się do fonemów samogłoskowych
- do Greków alfabet przejęli Rzymianie, 23 litery tego alfabetu stały się podstawą dla alfabetów niemalże wszystkich nowożytnych języków europejskich.
Pismo w XXI wieku
Współcześnie dominuje pismo alfabetyczne. Różne alfabety różnią się od siebie. Nie spotykamy dziś raczej pisma sylabicznego. Niemal zupełnie zanikło też pismo ideograficzne (używane jest tylko na Dalekim Wschodzie). Pismo piktograficzne zanikło całkowicie, ale na nowo popularne stały się piktogramy, które otaczają nas w całej przestrzeni publicznej (w formie różnych znaków i symboli).
Warto zwrócić uwagę na to, że większość piktogramów ma charakter ponadjęzykowy i ponadnarodowy – znak zakazu jest taki sam we wszystkich krajach, tak samo każdy tak samo odczyta np.: znak zakazu wprowadzania psów lub znaki odróżniające toaletę męską od damskiej.
By Phrood – Converted from EPS file at http://forum.cptec.org/index.php?showtopic=368, Domena publiczna, Link
Pismo współcześnie wiedzie pod pewnym względem prymat nad mową – pozwala na utrwalenie informacji i na dotarcie do szerszej grupy odbiorców niż mowa. Ponadto stały rozwój piśmiennictwa potwierdza, że jest ono nadal popularne. Mimo tego, że koniec XX wieku określono mianem cywilizacji obrazkowej, nie obserwujemy zmierzchu pisma. Umiejętność (poprawnego!) posługiwania się pismem nadal jest w cenie.
Bibliografia:
Dwa języki: język mówiony a pisany, [w:] E. Łuczyński, J. Maćkiewicz, Językoznawstwo ogólne. Wybrane zagadnienia, Gdańsk 1999, s. 45-60.
