Nazwy miast i wsi nie wzięły się znikąd – wszystkie wywodzą się z jakiejś podstawy znaczeniowej. Czasem intuicyjnie łatwo nam odkryć, jaki jest źródłosłów danej nazwy, a czasem zmiany w słowie są tak daleko idące, że współcześnie tej podstawy nie wyczuwamy (wtedy zazwyczaj sięgamy po słownik nazw miejscowych).
Wskazujemy typy nazw miejscowych sklasyfikowane według kryterium semantycznego (ze względu na znaczenie).
Nazwy patronimiczne
- co to: nazwy, które pierwotnie były nazwami grup ludzi (poddanych albo potomków danej wsi/miasta)
- przykłady: Biskupice (ziemie poddane biskupowi), Michałowice (ziemie poddane Michałowi)
Nazwy rodowe
- co to: nazwy, które pochodzą od nazw rodziny albo rodu założycieli danej wsi/miasta (od ich imion, przezwisk albo nazwisk)
- szczególna właściwość: nazwy te pochodzą zawsze od nazw pluralnych (w liczbie mnogiej)
- przykłady: Klimki (pan i pani Klimek), Nagórki (od pierwszych właścicieli – Nagórskich)
Nazwy dzierżawcze
- co to: nazwy, które wzięły się od osoby, do której należała dana miejscowość/wieś
- szczególna właściwość: nazwy te mają typowe sufiksy: -ew, -ewa, -ewo, -ów, -owa, -owo, -in, -ina, -ino, -yń, -yna
- przykłady: Bogucino, Chmielewo, Zbyszków
Nazwy topograficzne
- co to: nazwy nawiązujące do charakterystycznych właściwości topograficznych (jest to najliczniejsza kategoria ze wszystkich)
- szczególna właściwość: nazwy te mają najczęściej sufiksy: -je, -ica, -ec, -ek, -ka, -ko, -acz, -ań, -nia, -el, -la, -iska
- przykłady:
- nawiązania do właściwości terenu: Bagieńsko, Międzylesie
- nawiązania do roślin: Dębica, Słonecznik, Maliniak
- nawiązania do zwierząt: Żabi Róg, Wilczysko, Królikowo, Zajączki
Nazwy etniczne
- co to: nazwy pochodzące od określeń ludzi, którzy zamieszkują dane terytorium
- szczególna właściwość: nazwy te mają często sufiks -any i zazwyczaj są pluralne (mnogie)
- przykłady:
- nawiązania do pochodzenia narodowościowego lub plemiennego: Prusy
- nawiązania do pochodzenia z określonego miasta: Kaliszany
- nawiązania do lokalizacji: Jeziorany
Nazwy służebne
- co to: nazwy, które pochodzą od nazw ludzi, którzy w dawnych czasach wykonywali powinności wobec dworu i księcia
- szczególna właściwość: nazwy te mają typowe sufiksy -ary, -niki
- przykłady: Owczary, Świniary, Bednary, Kowale
Nazwy relacyjne
- co to: nazwy, które pochodzą od toponimów już istniejących, mogą być:
- ponowione: Wisła od rzeki Wisła
- lokalizujące: Zaodrze
- przeniesione: Ameryka (wieś w warmińsko-mazurskim)
- dyferencyjne: Maróz, Marózek
- pamiątkowe: Grunwald jako dzielnica Poznania
- wariantowe: Racławy/Racławice
Nazwy kulturowe
- co to: nazwy związane z wytworami kultury
- przykłady:
- nawiązujące do dzieł człowieka: Młyniska, Kominki
- nawiązujące do instytucji społecznych: Nowy Targ
- nawiązujące do firm osadnictwa: Siedlce
- nawiązujące do religii: Cerkwica
- nawiązujące do gospodarki: Tłokowo
