Lingwistyka tekstu – etapy rozwoju

Lingwistyka tekstu – etapy rozwoju

Lingwistyka tekstu to nauka zajmująca się badaniem tekstu. Obecnie te badania są bardzo szeroko zakrojone, ale nie zawsze tak to wyglądało. Wyróżniamy trzy ważne etapy lingwistyki tekstu – od najmniej złożonego, do najbardziej skomplikowanego. Następowały one w kolejności chronologicznej.

Etap I – gramatyka tekstu

Gramatyka tekstu bada reguły rządzące tekstem na jego najbardziej podstawowym poziomie. Nurt ten rozwinął się we wczesnej fazie strukturalizmu. Gramatyka tekstu była swego rodzaju przeniesieniem metody badawczej składni na poziom jednostek bardziej złożonych (w składni analizowano maksymalnie jedno zdanie, a w gramatyce tekstu pochylono się nad analizą sekwencji kilku zdań).

Zaczęto zastanawiać się nad tym, czy sekwencja zdań może stać się przedmiotem oglądu językoznawczego. Do badania tekstu w obrębie gramatyki tekstu stosowano te same metody, które stosowano przy badaniu zdania – na przykład metodę wyróżniania struktury tematyczno-rematycznej.

Po przeniesieniu struktury badawczej powstało jednak pytanie o to, czy każda sekwencja zdań będzie tekstem, czy może być też tylko zbiorem niepowiązanych ze sobą zdań. Zagadnienie tekstowości związano z pojęciem spójności. Spójność wyróżniano na dwóch poziomach:

• koherencji (spójność semantyczną, znaczeniową – czy zdania skupiają się wobec jednego tematu),
• kohezji (spójność gramatyczną – czy zgadza się forma osobowa, czas i inne aspekty gramatyczne pomiędzy kolejnymi zdaniami).

Na mocy wyróżnienia tych dwóch mechanizmów spójności uznano, że nie każda sekwencja zdań może być nazywana tekstem.

Etap II – semantyka tekstu

Dwa poziomy spójności szybko przestały wystarczać badaczom. Zaczęto szukać więc innych czynników, które mogłyby świadczyć o spójności danego tekstu. Zastanawiano się również, czy jesteśmy w ogóle w stanie stworzyć jakiekolwiek kryteria spójności odpowiednie dla wszystkich gatunków i stylów.

Badania nad semantyką tekstu w Polsce prowadzono przez ponad 20 lat. Głównymi badaczkami tego tematu były:

• Maria Renata Mayenowa,
• Teresa Dobrzyńska.

W ramach semantyki tekstu zaczęto tworzyć ogólną teorię tekstu oraz szukać definicji, która byłaby właściwa dla wszystkich możliwych typów tekstu.

Etap III – pragmatyka tekstu

Ostatnim etapem ewolucji lingwistyki języka jest pragmatyka tekstu, czyli nurt najnowszy. Jego pojawienie się zbieżne było z rozpoczęciem badań nad zwykłą pragmatyką oraz genealogią lingwistyczną.

Pragmatyka tekstu w poszukiwaniu spójności wyszła poza sam tekst. Dostrzeżono wtedy, że każdy tekst jest „czyjś”, ponieważ ma konkretnego nadawcę. Istotne stało się więc wytwarzanie wypowiedzi w ramach danej sytuacji komunikacyjnej. Spojrzenie pragmatyczne zainspirowało badaczy-lingwistów właśnie w aspekcie uwzględniania nadawcy o odbiorcy.

Kategorie te były na tyle istotne, że przyczyniły się do utworzenia zupełnie nowej definicji tekstu – definicji uwzględniającej nie tylko same wykładniki tekstowe, ale także sytuację zewnętrzną.