W powszechnym myśleniu o językoznawstwie spycha się tę dziedzinę nauki do jednego worka z innymi naukami humanistycznymi. Nie bierze się jednak wtedy pod uwagę tego, jak wiele „niehumanistycznych” rzeczy obejmuje ta dziedzina nauk, np.: fonetyka nie mogłaby obejść się bez wiedzy typowo medycznej, dotyczącej sposobu funkcjonowania narządów mowy człowieka. Jak zatem powinniśmy sklasyfikować językoznawstwo?
Dawnych i współczesnych podziałów nauk jest bardzo wiele. Warto przytoczyć choć kilka z nich, by zobaczyć, że językoznawstwo tak naprawdę nie mieści się w żadnej z kategorii, które odpowiadają wszystkim innym dziedzinom nauk.
Podział nauk na teoretyczne i praktyczne
Najpopularniejszy i jednocześnie jeden z najdawniejszych podziałów nauk, bo sięgający co najmniej czasów średniowiecza, to podział na nauki:
- teoretyczne (zajmujące się tylko filozofowaniem, nieopierające wniosków na badaniach praktycznych),
- praktyczne (wykorzystujące tylko wiedzę praktyczną).
Taki podział miał zastosowanie np.: przy podziale nauk medycznych. Już w średniowieczu, nie tylko w Polsce, ale i w innych krajach Europy, istniał wyraźny podział na lekarzy (teoretyków) i chirurgów (praktyków). Jedynie chirurdzy mogli mieć jakikolwiek kontakt z ciałem i krwią człowieka. Lekarze mogli jedynie np.: opracowywać receptury leków, ale nie mogli zbadać ich wpływu na człowieka.
Z umieszczeniem językoznawstwa w tym podziale jest jednak spory problem. Z jednej strony językoznawstwo zajmuje się tworzeniem różnych teorii i podziałów na temat np.: części mowy, ale z drugiej strony nie mogłoby obejść się bez analizy praktycznego użycia języka, np.: w fonetyce, która zajmuje się badaniem wymowy.
Podział nauk teoretycznych
Jeżeli już uznamy językoznawstwo za naukę bardziej teoretyczną niż praktyczną, to i w naukach teoretycznych możemy szukać dla niej odpowiedniego miejsca. W zależności od sposobu uzasadniania twierdzeń wyjściowych i tych, które potem są wyprowadzane, a także w zależności od samego przedmiotu badań, nauki teoretyczne dzieli się na dedukcyjne i empiryczne.
|
dedukcyjne |
empiryczne |
|
| Jak tworzone są twierdzenia wyjściowe? | apriori – zakładane z góry | aposteriori – wyprowadzone na podstawie pewnych badań |
| Jak tworzone są twierdzenia kolejne? | dedukcyjnie – twierdzenia uzasadnia się przez wnioskowanie | indukcyjnie – twierdzenia uzasadnia się doświadczeniem |
| Nad czym prowadzi się badania? | nad tym, co formalne – skupiają się na świecie będącym wytworem myśli człowieka | nad tym, co realne – skupione na świecie prawdziwym (namacalnym) |
W tym podziale nauki humanistyczne ogółem wrzucilibyśmy do worka nauk empirycznych, ale samo językoznawstwo nie do końca mieści się w tej kategorii. Pewne sądy w językoznawstwie, tak jak w naukach dedukcyjnych (np.: matematyce) także zakłada się z góry i dowodzi się kolejnych przez wnioskowanie. Wiele wywodów językoznawczych pozostaje również na stałe w świecie myśli człowieka (podziały czysto teoretyczne) i nie dotyka świata realnego.
Podział nauk na humanistyczne i przyrodnicze
Nauki w tradycyjnym rozumieniu dzielimy również na humanistyczne i przyrodnicze.
Nauki przyrodnicze:
- skupiają się na badaniu świata przyrody,
- starają się ustalić prawa, które będą obiektywne (uniwersalne),
- nie zajmują się wartościowaniem.
Do nauk przyrodniczych mogą należeć w pełni niektóre zjawiska opisywane przez językoznawstwo, np.: fonetyka.
Nauki humanistyczne:
- badają nie świat przyrody sensu stricto, a wytwory jednego z elementów świata przyrody – człowieka,
- ustalają pewne prawa i podziały, ale interpretują je subiektywnie,
- zajmują się wartościowaniem, zarówno w zakresie norm (chociażby etycznych i estetycznych), jak i w zakresie opisu interpretacji i analizy (w odniesieniu do różnych form sztuki).
Typy nauk humanistycznych według K. Ajdukiewicza
Same nauki humanistyczne również można podzielić na kilka typów. Najpopularniejszy ich podział zaproponował Kazimierz Ajdukiewicz, znany polski filozof. Dzieli on nauki humanistyczne na nomotetyczne, idiograficzne i aksjologiczne. Językoznawstwo można usytuować właściwie w każdym z tych typów.
Nauki nomotetyczne
pochodzenie nazwy: nomos – prawo
Nauki te zajmują się głównie ustalaniem pewnych praw i typologii. Mieści się tu na przykład psychologia i socjologia. Z językoznawstwa podobnymi zagadnieniami zajmuje się dziedzina nazywająca się kulturą języka polskiego.
Nauki idiograficzne
pochodzenie nazwy: idios – jednostkowy
Nauki te zajmują się głównie zbieraniem i opisywaniem zjawisk jednostkowych. Najbardziej reprezentatywnymi dziedzinami nauki są tutaj historia oraz historia literatury. Zjawiska jednostkowe rejestruje jednak również językoznawstwo (przy opisie systemowym).
Nauki aksjologiczne
pochodzenie nazwy: aksios – odpowiedni
Nauki te zajmują się, jak sama nazwa wskazuje, wartościowaniem, wskazywaniem, co jest odpowiednie, a co nie. Główne miejsce zajmują tu zatem dziedziny humanistyczne takie jak: prawo, etyka, czy estetyka. W językoznawstwie natomiast wartościowania dokonuje się np.: przy wyznaczaniu polszczyzny wzorcowej i potocznej.
Podsumowanie – czy językoznawstwo jest nauką humanistyczną?
Na to pytanie nie możemy niestety odpowiedzieć jednoznacznie. Z jednej strony bowiem językoznawstwo należałoby uznać za naukę humanistyczną, ponieważ w istocie zajmuje się analizą zjawisk społecznych (związanych z działalnością człowieka, w tym wypadku z językiem, którym człowiek się posługuje).
Uznawaniu językoznawstwa za naukę humanistyczną przeczy natomiast to, że w badaniach językoznawczych stosowane są liczne metody formalne (pożyczone z nauk matematycznych, logicznych). Językoznawstwo uznaje bowiem język za jedną ze zdolności biologicznych człowieka i nie wystrzega się badania go metodami zapożyczonymi z nauk przyrodniczych.
Bibliografia:
E. Łuczyński, J. Maćkiewicz, Językoznawstwo ogólne. Wybrane zagadnienia, Gdańsk 1999.
