Prezentujemy zarys głównych myśli artykułu naukowego Magdaleny Hoły-Łuczaj pt.: „Czy „zwrot polityczny” to „zwrot marksistowski”? Projekt „Krytyki Politycznej” a marksistowska tradycja literaturoznawcza” dotyczącego marksizmu jako koncepcji metodologicznej w badaniach nad literaturą. Tekst ma charakter skrótowy i wybiórczy – zainteresowanym dokładniejszymi informacjami polecamy zapoznanie się z oryginałem pracy badacza, który jest dostępny w źródle podanym w bibliografii na końcu tekstu.
Wstęp
- W artykule badaczka odnosi się do koncepcji literaturoznawczej wykoncypowanej przez środowisko „Krytyki Politycznej”.
- Zdaniem M. Hoły-Łuczaj istotne dla rozumienia wysuwanej przez pisarzy i literaturoznawców koncepcji zwanej „zwrotem politycznym” jest postawienie jej w świetle koncepcji marksistowskiej.
- Autorzy koncepcji w Zwrocie politycznym i Polityce literatury. Przewodniku Krytyki Politycznej nie odnosili się jednak do marksizmu.
- Współczesne koncepcje podchodzą do myśli marksistowskiej dwojako: lekceważą ją albo aktualizują.
Marksizm – nie w pełni jednolita formacja
- Marksizm jako nurt podlegał bardzo wielu zmianom – różnicę zdań obserwujemy już między Marksem i Engelsem, którzy zapoczątkowali ten nurt.
- Podobnie niepewna jest definicja postmarksizmu (jedynym punktem wspólnym różnych założeń jest to, że określa się tym pojęciem nurty nawiązujące do marksizmu, ale objawiające się wtedy, kiedy oficjalnie marksizm się skończył).
- Na potrzeby artykułu badaczka marksizmem określa wszystko, co można w nim zmieścić, a zatem marksizm heterodoksyjny, późny marksizm oraz postmarksizm.
Marksizm – główne założenia
- Ważnym dla marksizmu aspektem jest podział na bazę i nadbudowę. Baza to materialne warunki życia człowieka, a nadbudowa to wszystkie instytucje (społeczne, polityczne, artystyczne, itd.).
- Zmiana w bazie powoduje zmiany w nadbudowie (zmienia się władza i z nią warunki życia człowieka w danym państwie, to zmienia się sam człowiek i instytucje dla niego pomyślane.
- Engels podkreślał, że ważna jest dwustronność tej zależności (konstrukcja nadbudowy wpływa też na bazę, czyli np.: sposób organizowania instytucji społecznych wpływa na kształtowanie się charakteru człowieka).
- Człowiek kształtowany jest przez społeczeństwo, przez podziały i zasady w nim panujące, przez swoją przynależność do danej klasy społecznej.
- Ideologia to określenie na całość poglądów (społecznych, filozoficznych, religijnych), które niekoniecznie znają swoje źrodła, ale są obecne w świadomości klasy panującej i/lub społeczeństwa.
- Hegemonia to stan, w którym ideologia zaczyna rządzić wszystkimi klasami społecznymi.
Marksizm w literaturoznawstwie
- Literatura w marksizmie to składnik nadbudowy – jest zatem rezultatem bazy, wypływa ze społeczeństwa. W tym rozumieniu literatura odbija świadomość społeczną.
- Literatura jest odzwierciedleniem rzeczywistości społeczno-ekonomicznej, w której żyje pisarz (stąd istotny nurt w pisarstwie to realizm).
- Literatura w marksizmie jest też wykładnikiem określonej ideologii (bardziej lub mniej świadomie). Może projektować tą ideologię na odbiorcę.
O „Krytyce Politycznej”
- „Krytyka Polityczna” jako lewicowy think-tank poruszający zagadnienia nie tylko polityki, ale także kultury i nauki.
- „Krytyka Polityczna” odrzuca z marksizmu teorię determinizmu dziejowego i rewolucji. Pozostałe promowane założenia mogą być jednak uznane za post-marksistowskie.
Marksistowskie koncepcje literaturoznawcze w „Krytyce Politycznej”
- Zwrot polityczny oznacza odejście od sfery uczuć i fantazji człowieka na rzecz zbliżenia literatury do warunków społecznych (polityki) – jest na tym polu bardzo podobny do marksizmu.
- Wspólną koncepcją jest także to, że zaangażowana literatura ma moc kształtowania społeczeństwa.
- W obu koncepcjach literatura jest również rezultatem nadbudowy (przedstawia życie społeczne, a nie jednostkowe).
- Różnica w postrzeganiu roli literatury w rozprzestrzenianiu ideologii – zdaniem marksistów miała ona ideologię zaszczepiać, a zdaniem badaczy ze środowiska „Krytyki Politycznej” ma ona ideologię rozszczepiać.
- Na niepodnoszenie myśli wprost marksistowskich przez autorów ze środowiska „Krytyki Politycznej” wpływ może mieć ich obawa przed oskarżeniem o socrealizm.
Uwaga! Śródtytuły w tekście zostały dodane przez redaktora streszczenia i nie pochodzą od autorki artykułu naukowego, Magdaleny Hoły-Łuczaj.
Bibliografia:
M. Hoły-Łuczaj, Czy „zwrot polityczny” to „zwrot marksistowski”? : projekt „Krytyki Politycznej” a marksistowska tradycja literaturoznawcza, „Literaturoznawstwo: historia, teoria, metodologia, krytyka”, 1(6)-2(7), s. 11-26.
Tekst dostępny jest online pod adresem: http://bazhum.muzhp.pl/media//files/Literaturoznawstwo_historia_teoria_metodologia_krytyka/Literaturoznawstwo_historia_teoria_metodologia_krytyka-r2012_2013-t1(6)_2(7)/Literaturoznawstwo_historia_teoria_metodologia_krytyka-r2012_2013-t1(6)_2(7)-s11-26/Literaturoznawstwo_historia_teoria_metodologia_krytyka-r2012_2013-t1(6)_2(7)-s11-26.pdf.