Eponimy, czyli wyrazy utworzone od nazw własnych, używane są przez nas niemal codziennie. W odniesieniu do większości z nich nawet nie odczuwamy tego, że ich nazwy pochodzą od znanych miejsc lub osób. Podajemy definicję eponimu, źródło nazwy tego pojęcia oraz najciekawsze przykłady.
Eponim – co to? Definicja
W językoznawstwie eponim to nazwa wyrazu lub wyrażenia, które zostały utworzone od nazwy własnej (np.: historycznej, miejscowej, osobowej). W potocznym rozumieniu jest to zatem taki wyraz, który przeszedł do użycia jako zwykłe określenie, a z początku był po prostu nazwiskiem konkretnej osoby (prysznic od nazwiska jego twórcy, Vincenza Priessnitza), nazwą firmy (nazwa firmy Xerox przeszła do ogólnej nazwy ksero), nazwą miejsca (Lubna Park, od którego pochodzi obecna nazwa lunapark), czy nawet nazwą miasta (gatunek literacki limeryk od miasta Limerick).
Eponim – skąd nazwa?
Nazwa eponim pochodzi od zjawiska, które określa, czyli od nazywania pewnego ogółu nazwą własną. W starożytności ogółem tym był okres kadencji danego urzędnika, a nazwą własną, którą określano ten okres, było właśnie imię tego urzędnika.
Eponimy – przykłady
lunapark
- pierwotnie: Lubna Park, czyli słynne miejsce zabaw w Brooklynie
- obecnie: każdy park rozrywki
mecenas
- pierwotnie: opiekun twórczy Horacego i Wergiliusza
- obecnie: opiekun prawny, przedstawiciel w sądzie
melba
- pierwotnie: śpiewaczka Nellie Melba
- obecnie: słodki deser lodowo-owocowy
gobelin
- pierwotnie: Gobelin, rodzina farbiarzy, założycieli zakładów farbiarsko-tapiceryjnych
- obecnie: dekoracyjna tkanina jednostronna
bojkot
- pierwotnie: Charles Boycott, który był bezwzględny wobec swoich dzierżawców i w związku z tym nie miał nawet jednego robotnika
- obecnie: każde zerwanie stosunków
bedeker
- pierwotnie: Carl Bedeker, założyciel wydawnictwa zajmującego się drukowaniem przewodników (XIX wiek)
- obecnie: każdy przewodnik
arras
- pierwotnie: miasto we Francji, w którym produkowano arrasy (ścienne dywany)
- obecnie: każdy dywan ścienny
prysznic
- pierwotnie: Vincenz Priessnitz, twórca pierwszego prysznica
- obecnie: nazwa urządzenia do kąpieli
maraton
- pierwotnie: nazwa miejscowości w Grecji (Maraton), z której biegł posłaniec z wiadomością o wygranej bitwie
- obecnie: każdy bieg o dystansie 42 195 m
sylwetka
- pierwotnie: Etienne Silhouette, kontroler generalny finansów Ludwika XV; znany z kolekcjonowania wizerunków
- obecnie: każdy wizerunek postaci na kontrastowym tle
harpagon
- pierwotnie: skąpy bohater Skąpca Molière’a
- obecnie: każda osoba skąpa
limeryk
- pierwotnie: miasto Limerick
- obecnie:
decybel
- pierwotnie: Alexander Bell, fizyk i fizjolog badający dźwięk
- obecnie: jednostka miary głośności dźwięku
cham
- pierwotnie: postać biblijna, syn Noego, który widząc upitego, obnażonego ojca, zawołał innych braci, żeby też go zobaczyli
- obecnie: każdy człowiek ordynarny
sodoma i gomora
- pierwotnie: miasta biblijne (Sodoma i Gomora), w których szerzyła się bezbożność
- obecnie: siedlisko niemoralności
landrynki
- pierwotnie: Fiodor Łandrin, właściciel fabryki cukierków w Petersburgu
- obecnie: każdy twardy cukierek owocowy
lowelas
- pierwotnie: Robert Lovelace, bohater utworu Historia Calrissy Harlowe Samuela Richardsona
- obecnie: mężczyzna uwodzący kobiety
volt
- pierwotnie: Alessandro Volta, fizyk, konstruktor ogniwa galwanicznego
- obecnie: jednostka napięcia elektrycznego
rower
- pierwotnie: brytyjska firma pojazdów mechanicznych Rover, która w końcu XIX w. rozpoczęła taśmową produkcję rowerów
- obecnie: pojazd dwukołowy – rower
ksantypa
- pierwotnie: Ksantypa, żona Sokratesa, kobieta zrzędliwa
- obecnie: każda zrzędliwa kobieta
