Claude Backvis – emblemat
Poniższy tekst nie rości sobie praw do bycia pełnoprawnym opracowaniem naukowym. Najważniejsze moim zdaniem tezy z ósmego rozdziału drugiego tomu podręcznika wskazanego w bibliografii u dołu strony wynotowałam na własne (studenckie) potrzeby.
- emblemat jako gatunek jest blisko spokrewniony z wierszami na herby (niektórzy badacze twierdzą, że wiersze na herby są szczególnym rodzajem emblematów)
- struktura emblematu to lemma określająca temat (czyli rysunek z reguły przedstawiający jedną lub kilka postaci) oraz wiersz komentujący ten rysunek
- najważniejszym autorem emblematów w Polsce siedemnastego wieku był Zbigniew Morsztyn
- moda na emblematy zaczęła się od zbioru Emblematum libellus Andrei Alciatiego (zbiorek ten cieszył się popularnością w całej Europie) z 1531 roku, więc widać, że ten gatunek korzenie ma raczej renesansowe, co ma związek z humanistycznym kultem literatury klasycznej (łacińskiej)
- znane emblematy stworzył w Źwierzyńcu Mikołaj Rej, który chciał W biurku przedstawić godności państwowe, warstwy społeczne oraz znamienite rody
- każdy opis zmieścił Rej w ośmiu wersach, co nie przysłużyło się jakości dzieła, ponieważ ekspresyjnemu Rejowi trudno było dostosować się do takiej zwięzłości
- interesujący jest fakt, że zdołał Rej w tekstach umieścić pojęcia abstrakcyjne, np.: Nadzieja, Zemsta, Czas, Okazja
- forma musiała być dla pisarza wielce niewygodna, bo w drugim wydaniu z 1574 roku znalazły się już dodatkowe hasła
- choć w innych swoich utworach Rej zawierał wiele kwestii religijnych, w emblematach odciął się od tego I poruszał wyłącznie kwestie cnót, psychiki i zachowań
- poezja emblematyczna jako odrębny gatunek po raz pierwszy pojawiła się u Jakuba Ponantusa, jednak dla niego emblemat był narzędziem edukacji religijnej
- gatunek ten szybko dotarł na Ukrainę I silnie rozwijał się w Antwerpii, wykorzystywał go między innymi malarz Otto Vaenius (którego rymy przełożył potem na polski Stanisław Lachowski) i jezuicki poeta Hermann Hugo (Przełożone na Polski przez Aleksandra Teodora Lackiego, marszałka dworu Wielkiego Księstwa Litewskiego)
- emblematami Ponantusa inspirował się natomiast Stanisław Grochowski
- na tym tle rozpatrywać trzeba serię 113 emblematów Zbigniewa Morsztyna, które dedykowane były Katarzynie Radziwiłłowej siostrze króla Sobieskiego
- cała seria emblematów Morsztyna liczy około 3000 wersów, wersy rymowany parzyście mają zwykle 11 sylab
- źródło emblematów Morsztyna zostało wskazane przez niego samego (choć niezbyt precyzyjnie), była to francuska kompilacja różnych emblematów, z których najwięcej należało do Hermana Hugona
- Zbigniew Morsztyn nie naśladował wiernie oryginału, wiele rzeczy zamienił miejscami, niektóre utwory pomijał, a pod względem językowym wszystko opracowywał samodzielnie
- Backvis nie ocenia zbyt pozytywnie artystycznej strony dzieła Morsztyna, głównie drażnią go zbyt prostackie i wręcz romansowe słowa wypowiadane przez Oblubienicę, nazywa je erotyczno-nabożnymi kuriozami
- Morsztyn w utworach dość skrzętnie ukrywał to, że był zdeklarowanym arianinem, precyzyjnie dobierał przedstawiane sytuacje biblijne tak, by nie ujawniały one jego poglądów
- Backvis w wielu miejscach emblematów Morsztyna dostrzega również odniesienie do aktualnej sytuacji politycznej w kraju
Bibliografia
C. Backvis, Panorama poezji polskiej epoki baroku, t. 2, Warszawa 2003.
