Dwudziestolecie międzywojenne to epoka, której ramy czasowe wyznacza koniec pierwszej i początek drugiej wojny światowej. Pomiędzy 1918 a 1939 rokiem jest jednak jeszcze kilka znaczących dat. Wskazujemy najważniejsze z nich.
Czas trwania epoki
Daty graniczne dwudziestolecia międzywojennego wyznacza:
- 11 listopada 1918 roku (koniec I wojny światowej),
- 1 września 1939 roku (początek drugiej wojny światowej).
Był to okres trwający dokładnie 21 lat i był czasem względnego pokoju. Koniec pierwszej wojny światowej poskutkował utworzeniem wielu nowych państw (w tym Polski, która po 123 latach nieistnienia właśnie w 1918 roku wróciła na mapę). Na początku dwudziestolecia toczyły się jeszcze drobne walki o wytyczenie granic konkretnych państw.
Pierwsza wojna światowa wstrząsnęła całym światem. Była to pierwsza wojna, która bezpośrednio dotknęła państwa każdego kontynentu, pierwsza, która była prowadzona i na lądzie, i w wodzie i w powietrzu. Po raz pierwszy też na taką skalę zastosowano nowy rodzaj broni – broń chemiczną o ogromnej sile rażenia.
Śmierć milionów ludzi i ogromne zniszczenia poskutkowały ogólnym przygnębieniem. Starano się wszelkimi metodami zapobiec powrotowi czasów wojny. W tym celu powołano Ligę Narodów. Była to międzynarodowa organizacja, która miała stać na straży pokoju na świecie. Jej kompetencje były jednak niewielkie.
Pomiędzy jedną a drugą wojną dokonały się znaczące zmiany w ustrojach politycznych – wiele krajów rezygnowało z demokracji na rzecz rządów silnej jednostki (z reguły przyjmowało to formę autorytaryzmu). Jedną z silnych jednostek był Adolf Hitler, który w 1933 roku został kanclerzem Niemiec i zbudował totalitarne państwo. Kontrolę nad wszystkimi aspektami życia Niemców sprawowała partia nazistowska.
III Rzesza pod wodzą Hitlera zajęła w 1938 roku terytorium Czechosłowacji i Austrii. Był to jednak tylko początek brutalnych działań wojennych. W 1939 roku Hitler podpisał z Józefem Stalinem pakt, w którym postanowiono, że we wrześniu tego samego roku Polska (usytuowana pechowo pomiędzy dwoma mocarstwami) zostanie zaatakowana. Agresję Niemiec na Polskę 1 września 1939 roku przyjmuje się za datę początku drugiej wojny światowej, a zatem zarazem za datę końca spokojnego dwudziestolecia międzywojennego.
Dwudziestolecie międzywojenne – okres jasny i ciemny
Dwudziestolecie międzywojenne możemy podzielić na dwa okresy, które zwyczajowo nazywamy jasnym i ciemnym. Jasny kojarzy się bowiem z uśmiechem i nadzieją, a ciemny z pesymizmem i niepokojem.
Okres jasny
W początkowej fazie dwudziestolecia międzywojennego można było dostrzec powszechny optymizm. Choć nadal wspominano tragiczne doświadczenia wojny, to jednak fakt odzyskania niepodległości wzbudzał w Polakach radość i dawał nadzieję na lepsze jutro. W tym okresie powstawało wiele dzieł radosnych, głównie poezji. W prozie poruszano natomiast tematy społeczne oraz polityczne.
Główne grupy literackie okresu jasnego:
- Skamandryci,
- Awangarda Krakowska,
- futuryści,
- ekspresjoniści.
Czas trwania tej fazy dwudziestolecia: 1918 – 1928
Okres ciemny
Przełom lat dwudziestych i trzydziestych rozpoczął się największym w historii kapitalizmu kryzysem gospodarczym. Symbolicznym początkiem tego kryzysu był krach na giełdzie nowojorskiej, kiedy to 24 października 1929 roku z dnia na dzień spadła wartość niemalże wszystkich akcji, co poskutkowało natychmiastowym bankructwem wielu firm.
Niemalże na całym świecie wzrosło bezrobocie, spadła produkcja przemysłowa, kryzys odczuwalny był także w sektorze rolnictwa. W ludziach wzrastał niepokój i coraz bardziej obawiano się powrotu wojny. W obliczu zagrożenia coraz łatwiej było o upadek norm etycznych i mnożenie się różnych patologii społecznych. O pozytywnym czasie wiary i nadziei nie było już mowy. Ciemny okres dwudziestolecia międzywojennego zakończył się wybuchem drugiej wojny światowej.
Główne grupy literackie okresu ciemnego:
- Żagary,
- Kwadryga,
- katastrofiści.
Czas trwania tej fazy dwudziestolecia: 1929 – 1939
Ważne daty w Polsce
11 listopada 1918 – odzyskanie niepodległości przez Polskę (Rada Regencyjna przekazuje władzę nad wojskiem Józefowi Piłsudskiemu)
14 listopada 1918 – przekazanie pełni władzy Józefowi Piłsudskiemu (samorozwiązanie Rady Regencyjnej)
22 listopada 1918 – Józef Piłsudski Tymczasowym Naczelnikiem Państwa
16 stycznia 1919 – powstanie rządu Ignacego Jana Paderewskiego
20 lutego 1919 – uchwalenie tzw. Małej Konstytucji
10 stycznia 1920 – utworzenie Wolnego Miasta Gdańsk
25 kwietnia 1920 – początek wojny polsko-bolszewickiej
13-15 sierpnia 1920 – bitwa warszawska zwyciężona ostatecznie przez wojska polskie
17 marca 1921 – uchwalenie konstytucji marcowej
18 marca 1921 – koniec wojny polsko-bolszewickiej (podpisanie pokoju w Rydze)
9 grudnia 1922 – Gabriel Narutowicz prezydentem Rzeczypospolitej
16 grudnia 1922 – zamach na prezydenta Gabriela Narutowicza
12 maja 1926 – przewrót majowy
12 maja 1935 – śmierć marszałka Józefa Piłsudskiego
28 kwietnia 1939 – wypowiedzenie paktu o nieagresji wobec Polski przez Niemcy
25 sierpnia 1939 – przybycie do Westerplatte niemieckiego pancernika szkolnego „Schleswig-Holstein”
1 września 1939 – atak Niemców na Westerplatte (początek drugiej wojny światowej)
Ważne daty w Europie
11 listopada 1918 – zakończenie I wojny światowej
30 grudnia 1922 – utworzenie ZSRR
1 kwietnia 1924 – skazanie Adolfa Hitlera na 5 lat więzienia i jego szybkie uwolnienie w grudniu tego samego roku
18 lipca 1925 – wydanie w Niemczech książki Adolfa Hitlera „Mein Kampf”
24 października 1929 – załamanie giełdy nowojorskiej (początek Wielkiego Kryzysu)
15 marca 1933 – proklamacja powstania III Rzeszy przez Adolfa Hitlera
30 czerwca 1934 – Noc długich noży (wymordowanie przeciwników politycznych Hitlera)
2 sierpnia 1934 – śmierć prezydenta Niemiec Paul von Hindenburg, w wyniku której Hitler staje się dyktatorem (uzyskuje pełnię władzy)
13 marca 1938 – zajęcie Austrii przez wojska niemieckie
9 listopada 1938 – Kryształowa noc (pogrom Żydów w Austrii i Niemczech)
11 kwietnia 1939 – zatwierdzenie planu ataku na Polskę przez Adolfa Hitlera
23 sierpnia 1939 – podpisanie paktu o nieagresji pomiędzy III Rzeszą a ZSRR
1 września 1939 – początek drugiej wojny światowej
