Claude Backvis – poezja miłosna
Poniższy tekst nie rości sobie praw do bycia pełnoprawnym opracowaniem naukowym. Najważniejsze moim zdaniem tezy z szóstego rozdziału pierwszego tomu podręcznika wskazanego w bibliografii u dołu strony wynotowałam na własne (studenckie) potrzeby.
Moda na Petrarkę
M. Brahmer pisze o petrarkizmie w twórczości poetów polskich wieku XVI. Zjawisko to nie występowało często, mimo to wpłynęło na stosunki społeczne w tym wieku. Zwłaszcza jest to widoczne w zachowaniu sarmatów wobec kobiet i rozumieniu przez nich miłości. Zafascynowanie petrarkizmem wiele wpłynęło na pojawienie się wielu nowych form poetyckich.
Klemens Janicjusz nie napisał, w swym krótkim życiu, nie napisał nawet jednego wiersza miłosnego.
Cechy poezji miłosnej
— brak aspektu metafizycznego,
— wpływ włoskiej literatury (zwłaszcza u Łukasza Górnickiego),
— miłość często opisywano przy pomocy wyszukanych metafor,
— twórcy barokowi piszą o miłości podobnie do swoich poprzedników.
Autorzy piszący liryki miłosne
— Andrzej Krzycki w epitalamium z 1518 roku pisał o tym, jakie skutki przyniesie młodym noc poślubna (bardzo odważne posunięcie), sytuacja zaślubin stylizowana na rzymską uroczystość. Jego madrygały rónież mają charakter miłosny.
— K. Janicjusz, ze względu na plebejskie pochodzenie nie mógł sobie pozwolić na takie utwory,
— J. Kochanowski pisał utwory (elegie łacińskie) bardziej odważne (25 lat później), zwłaszcza podczas studiów w Italii, powstaje wówczas wiele liryków miłosnych. Pieśni Jana z Czarnolasu to utwory pisane po polsku, które podejmują tematykę uczuciową (najczęściej wspomina o porażkach w tej sferze).
— Utwory ze zbioru Brucknera to erotyki, według literaturoznawcy autorstwa Sępa. Wielu badaczy nie zgadzało się z tą koncepcją. Aleksander Bruckner znalazł utwory w Bibliotece Zamoyskich.
- Co przemawia za autorstwem Sępa: zdanie w języku ruskim, w którym poeta był biegły, oświadczenie brata poety umieszczone w przedmowie zbioru z 1601 roku (które stwarza możliwości do tego, że Szarzyński jest autorem tych liryków).
- Co przeczy autorstwu Sępa: wyraźna różnica stylu.
- Według Backvisa obie strony posiadają solidne argumenty popierające ich zdanie, dlatego trudno rozstrzygnąć ten spór.
— Sęp w zbiorze z 1601 roku posiada dwa liryki miłosne, jednym z nich jest utwór dedykowany Jadwidze Tarłównie (pochwała kobiety, charakter epitalamium, wzniosły styl). Kolejne wiersze jego autorstwa Do Kasie (nawiązuje do mitycznego motywu Narcyza, jeden z piękniejszych liryków miłosnych baroku); Do Anusie, Do Zosie (przy tych dwóch wierszach autorstwo Sępa nie jest potwierdzone).
— Szymon Zimorowic pisze Roksolanki — dedykowane B. Z. (bratu Bartłomiejowi Zimorowicowi, który pod jego imieniem wydał swoje Sielanki nowe ruskie) i K. D. (Katarzynie Duchnicównie) z okazji ślubu. Problem z określeniem autorstwa liryków, tego, który z braci je napisał. Szymon Zimorowic pisze utwory subtelniejsze.
W Roksolankach na wstępie podniośle wypowiada się Hymen (bożek słowiański, często pojawia się w charakterze swata), obecna jest w nim dworska koncepcja miłości, zainteresowanie, w zbiorze pojawiają się elementy zaczerpnięte z kultury ludowej.
Utwory dzielą się na trzy chóry: 18 dziewcząt, 31 chłopców, 20 dziewcząt. Mówimy o chórach, mimo, że każda z osób prezentuje się indywidualnie. Nie znamy tożsamości tych osób, to one mówią zamiast niego w utworze. Są to m.in. skargi miłosne (skarga Ostafiego, Pomozyi, Serapiona, Licydyna). Sz. Zimorowic twierdzi, że miłość i ukradnięcie komuś serca nie jest niczym złym. Panuje tu życzliwa atmosfera. Problemy, skargi prezentowane przez dziewczęta i chłopców cechuje powierzchowność. Przedstawione sytuacje nie należą do świata realnego, są raczej marzeniami.
Roksolanki to dziewczęta wiejskie, pochodzące z Ukrainy: Lenerula, Dorymunda, Hadrysja, Bellonia, Telegdona.
Chłopcy zaś noszą imiona: Teofil, Symeon, Aleksy, Ostafi, Kryspinus, Narcyssus, Leondary, Symnozym.
Imiona te są wydumane i wzmagają uczucie sztuczności, mimo swych szczerych wyznań. Pojawiają się tam ogrody, łąki, opisy są żywe i barwne, wyczuwalna jest jednak ulotność tych wszystkich rzeczy. Postacie opowiadają o miłosnych rozczarowaniach. Smutną pieśnią jest ta Binedy (nawiązanie do historii o Zariadresie i Odatis, którzy widują się we śnie i zakochują się w sobie bez pamięci — irański mit). Sceneria, sposób przedstawienia przestrzeni przypominają Metamorfozy Owidiusza, zaś historia została już wcześniej użyta przez Kochanowskiego.
Autor sam nie zaznał nigdy prawdziwej miłości, pieśń Binedy ma więc charakter swoistego zwierzenia.
Morsztyni
(mieszczanie, poch. niem.) osiedlili się w Krakowie, duży wkład w literaturę polską.
Andrzej Morsztyn
Andrzej dobrze wykształcony, intelektualista, odbył z bratem podróż po Europie. Do jego zbiorów należy:
- Kanikuła (1647) — 32 utwory: Nagrobek Perlisi, Ogrodniczka,
- Lutnia (1638-1661 powstawały) — 210 utworów: Do motyla, Do zorze, Do trupa, Sen, Przyjaciółce, Żart do panny, Rękowiny, Na krzyżyk na piersiach jednej panny, Na łakomą,
- Pieśni — 37 utworów,
- Erotyki — 47 utworów: Zbytni statek,
- Fraszki — 28 utworów, bardzo nieprzyzwoitych,
- Wiersze okolicznościowe: Pieśń w obozie pod Żwańcem.
Andrzej Morsztyn opisuje żar uczucia, innym razem przyrównuje kobietę do gnoju, którego za darmo, bez odpowiedniego posagu nie zabierze z domu rodzinnego (Rękowiny). Jego wiersze często przekraczają pewne granice, są rubaszne i aż nazbyt wymowne. Znajdziemy w jego twórczości zarówno piękne, wzniosłe wierszem pisane miłosne wyznania, ale też nieprzyzwoite, bezpardonowe erotyki. W większości utworów przeważa niekryta ironia, szyderczy ton w stosunku do miłości i wielkich koncepcji, często pojawia się krytyka wielkich twórców. Najczęściej przybiera ton prześmiewczy (nie oszczędza Trenów Kochanowskiego). Kpinie Morsztyna nie umknął nawet jego największy mistrz G. Marino. Nieudana narracja. Wiele wierszy Kanikuły pochodzi La Lira (Marina) — to przekłady. Najlepszy w kraju marinista. Italia była głównym zainteresowaniem Morsztyna, zwracał jednak też uwagę na Paryż i twórczość Devinettesa. Nie był Morsztyn jednak bezmyślnym skrybą, wprowadził wiele własnych pomysłów do utworów, których nie odnajdziemy w twórczości jego mistrzów.
Do chłopca — ilość toastów wniesionych za przyjaciół ma być równa ilości liter w nazwisku każdego z nich (inspiracja Marcjalisem).
Jego pieśni są odpowiednikiem włoskich kancon. Miłosne liryki Morsztyna wyrażają pożądanie, namiętność miłości nigdy niespełnionej. Mężczyzn jako uwodziciel, galant zalecający się kobiecie.
Zbigniew Morsztyn
Przeciwieństwo swego kuzyna. W jego twórczości nie znajdziemy wielu utworów miłosnych. Opisując swój obiekt westchnień pozwolił sobie na opisanie partii poniżej szyi! Zachowuje jednak wbrew pozorom względy przyzwoitości.
Bibliografia
C. Backvis, Panorama poezji polskiej epoki baroku, t. 1, Warszawa 2003.
